پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی، نوعی خرابی دندان است و زمانی اتفاق می افتد که میکروب ها یا باکتری های دهان، اسید های خورنده ای تولید می کنند که باعث تجزیه دندان شده و رفته رفته باعث ایجاد حفره های دندانی می شود که به آن کرم خوردگی دندان نیز می گویند.
اگر پوسیدگی دندان به موقع درمان نشود، ممکن است باعث درد، عفونت و از دست رفتن دندان ها شود.
هم چنین اسیدهای پلاک ها می توانند در لایه بعدی دندان (عاج دندان) ایجاد شود و در نهایت آن پوسیدگی را ریشه ای کند. در نتیجه، اعصاب در دندان های شما نمایان می شوند و ممکن است در هنگام خوردن یا نوشیدن احساس درد داشته باشید.
اگر در نزدیکی ریشه دندان، درد احساس می کنید، احتمال این وجود دارد که نوعی پوسیدگی دندان داشته باشید و باید به دندان پزشک مراجعه کنید. مراقبت از دندان ها بخش مهمی از حفظ سلامت کلی بدن است و این مراقبت شامل جلوگیری از پوسیدگی دندان نیز می شود.
هر دندان شامل سه لایه است:
لایه سخت بیرونی که مینای دندان نامیده می شود.
لایه میانی که دنتین نام دارد.
به مرکز دندان پالپ (pulp) گفته میشود. این قسمت شامل اعصاب و عروق خونی است.
هر قدر لایه های بیشتری تحت تأثیر پوسیدگی قرار بگیرند، آسیب بیشتری رخ می دهد.
پوسیدگی دندان در کودکان
پوسیدگی دندان در جهان به خصوص میان کودکان بسیار فراگیر است. این بیماری از سن پایین شروع شده و حدود یک چهارم کودکان ۲ تا ۵ سال و نصف نوجوانان ۱۲ تا ۱۵ سال آمریکایی به آن مبتلا هستند.
کودکان قشر محروم جامعه بیشتردر معرض این بیماری هستند. در حدود نصف افراد ۶ تا ۱۹ ساله فقیر دندان های پوسیده دارند. به غیر از درد و دیگر ناکارآمدی هایی که خرابی دندان به همراه دارد، کرم خوردگی هایی که درمان نشوند می توانند منجر به لاغری، ضعف ظاهری، غیبت از مدرسه و دیگر کار های اجتماعی شوند. این عوامل می توانند به شدت در موفقیت یک کودک در زندگی تاثیر منفی بگذارند.
علل ایجاد پوسیدگی های دندانی زودرس دوران کودکی چیست؟
بر خلاف تصور بسیاری از والدین، قطره آهن در ایجاد این پوسیدگیها هیچ نقشی ندارد، بلکه فقط سبب تغییر رنگ دندانهای پوسیده می‌گردد. مهم‌ترین علل ایجاد این پوسیدگیها، شامل موارد زیر است:
- تمیز نکردن دهان کودک توسط والدین از زمان رویش اولین دندانهای شیری.
- الگوی تغذیه‌ای نا‌مناسب شامل:
الف) استفاده از شیشه حاوی شیر یا سایر نوشیدنی‌های شیرین بعنوان پستانک، جهت آرام کردن وکمک به خوابیدن کودک.
ب) خوردن مکرر شیر از شیشه در طول شب، مطابق میل کودک. - کاهش جریان بزاق حین خواب.
- وجود پوسیدگی‌های متعدد درمان نشده در دهان پدر و مادر کودک.
- عدم مراجعه والدین به دندانپزشک برای معاینه کودک و کسب اطلاعات صحیح و انجام اقدامات پیشگیرانه از زمان رویش اولین دندانهای شیری.
- مصرف مکرر میان وعده‌های پوسیدگی زا در طول روز توسط کودک.
این عوامل، محیط مناسبی را برای فعالیت میکروب‌های پوسیدگی زا در دهان کودک فراهم می‌کنند که با تولید بعضی اسید‌ها، سبب پوسیدگی دندانهای می‌شوند.
پوسیدگی دندان در بزرگسالان
پوسیدگی دندان همچنین معضلی برای بزرگسالان محسوب می شود به طوری که بیش از ۹۰% افراد بالای ۴۰ سال به آن مبتلا هستند. یک چهارم افراد بالای ۶۰ سال، تمام دندان های خود را برای همیشه از دست داده اند و این به علت تاثیر پوسیدگی روی عزت نفسشان و درگیر شدن در مشکلات تغذیه ای است.
علائم و نشانه های پوسیدگی دندان
پوسیدگی و کرم خوردگی دندان، بسته به وسعت و محل آن در دهان، علائم و نشان های متفاوتی دارد. وقتی کرم خوردگی دندان در مراحل اولیه اش باشد ممکن است اصلا علائمی از خود نشان ندهد و همراه با بیشتر شدن پوسیدگی، نشانه ها و علائمی از خود بروز بدهد مانند:
- دندان درد، درد های خود به خودی و بدون دلیل خاصی.
- حساس شدن دندان.
- درد های خفیف یا شدید هنگام خوردن چیز های شیرین، داغ یا سرد.
- ایجاد حفره یا سوراخ قابل رویت در دندان: علائم خرابی ممکن است شامل سوراخ یا حفره های قابل توجهی در دندان آسیب دیده باشند.
گاهی اوقات سوراخ ها تنها با اشعه ایکس دیده می شوند.
- چرک: یکی از علائم جدی خرابی دندان، چرک در اطراف دندان است. علائم متداول دیگری از خرابی دندان وجود دارد که به احتمال زیاد خودتان متوجه اش می شوید، مانند دندان درد یا دندان حساس – به خصوص در هنگام خوردن غذاهای شیرین، داغ یا سرد. این علائم معمولاً با پوسیدگی دندان پیشرفته مرتبط هستند و بنابراین نیازمند توجه فوری از دندان پزشک هستند.
- ایجاد شدن لکه های قهوه ای، سیاه و سفید رنگ روی سطح دندان.
- احساس درد هنگام گاز زدن غذا
محل های شایع پوسیدگی دندان
پوسیدگی تمام سطوح دندان را یکسان مبتلا نمی کند. بلکه بعضی از سطوح دندانها به علت وضعیت خاصی که دارند بیشتر دچار پوسیدگی می شوند. این سطوح عبارتند از:
شیارهای سطح جونده: سطح جونده دندانهای آسیا شیارهای باریک و عمیقی دارد که محیط مناسبی برای زندگی و رشد میکروبها فراهم نموده و دندان از این محل دچار پوسیدگی می گردد.
این امر بخصوص در مورد دندانهای آسیا بیشتر رخ می دهد و باعث پوسیدگی زودرس آنها می شود.
سطوح بین دندانی: این ناحیه نیز به دلیل عدم نفوذ موهای مسواک قابل تمیز کردن نیست بنابراین از نواحی مستعد پوسیدگی و بیماری لثه بشمار می آید.
طوق دندان یا ناحیه اتصال لثه با دندان: تجمع میکروبها معمولاً در این ناحیه باعث بیماری لثه نیز می شود.
پوسیدگی سطحی دندان ها
پوسیدگی دندان ها اگر سطحی هم باشد باید به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد. زمانی که پوسیدگی سطحی دندان ( حتی به اندازه ی یک شیار کوچک ) شروع می شود ، دیگر از سطح دندان گسترده نمی شود بلکه از داخل به گسترش خود ادامه می دهد تا آنکه به یک دیواره ی دیگر برسد .در این حالت سطح بالایی دندان که از زیر خراب شده است شروع به ریزش می کند و بیمار متوجه ی حفره ی بزرگی روی دندانش می شود.
دلیل این نوع پیشرفت پوسیدگی این است که سطح دندان مدام با مسواک و سیستم جویدن در ارتباط است و میکروب ها در این سطح نمی توانند زیاد دوام یابند و به تخریب دندان بپردازند، اما وقتی پوسیدگی ایجاد می شود میکروب هایی که در عمق پوسیدگی جایگزین شده اند، دیگر از شر مسواک و سیستم جویدن در امان هستند و به راحتی کار خود را ادامه می دهند.
در ظاهر ممکن است ما سال ها با یک شیار کوچک و ثابتی از پوسیدگی در ارتباط باشیم، در حالی که این پوسیدگی از داخل از یک حفره ی نیم میلیمتری تبدیل به یک حفره ی ۵ یا ۶ میلیمتری شده باشد.در اصل پوسیدگی های سطحی مانند یک کوزه هستند که دهانه ی تنگ ، ولی بدنه ی وسیعی دارند.
پوسیدگی بین دو دندان
گاهی اوقات بین دندان ها دچار پوسیدگی می شود و این نوع از پوسیدگی دندان به راحتی هم دیده نمی شود. دلیل این نوع پوسیدگی دندان ماندن باقی مانده ی غذا ها در لای دندان ها می باشد. در ابتدا پوسیدگی کم و مانند یک شیار است اما همان طور که در پوسیدگی سطحی دندان گفتیم این نوع پوسیدگی هم کم کم شروع به پیشروی در داخل دندان می کند و ممکن است دندان شما به طور ناگهانی دچار شکستگی شود.
بهترین راه حل برای پیشگیری از این نوع از پوسیدگی دندان استفاده از نخ دندان است.
علل و عوامل پوسیدگی دندان
باکتری ها و غذاها می توانند باعث پوسیدگی شوند. ماده ای چسبنده و شفاف به نام پلاک (Plaque) مدام روی دندان ها و لثه در حال ساخته شدن است. پلاک شامل باکتری هایی است که از قند موجود در مواد غذایی تغذیه می کنند.
زمانی که این باکتری ها تغذیه می کنند، اسید تولید کرده و در طول زمان این اسید ها مینای دندان را تخریب و باعث پوسیدگی می شوند.
- مسواک نزدن و عدم استفاده مداوم از نخ دندان و همچنین عدم مراجعه به دندانپزشک برای چکاپ و تمیز کردن دندانها.
- خوردن غذاهایی که قند و کربوهیدرات فراوان دارند که باکتری های دهان از آنها تغذیه می کنند.
- عدم دریافت فلوراید کافی که باعث مقاومت دندان در برابر اسید های تولید شده توسط پلاگ شده و مانع پوسیدگی دندان ها می شود. این ماده به بسیاری از منابع آب شهری افزوده می شود.
- کمبود بزاق دهان: بزاق باعث شستن قند و غذا های مضر می شود و به این ترتیب از پوسیدگی دندان ها جلوگیری می کند. خشکی دهان می تواند به علت بیماری هایی مانند خشکی دهان یا سندروم شوگرین (سندروم خشکی چشم و دهان)، مصرف برخی داروها و نفس کشیدن از دهان باشد. افراد مسن تر بیشتر دچار خشکی دهان می شوند.
- ابتلا به بیماری دیابت
- استعمال دخانیات و استفاده از مواد مخدر جویدنی و یا بودن در معرض دود سیگار.
چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟
شما ممکن است از وجود کرم خوردگی در دندانتان مطلع نباشید. از این رو مراجعه مداوم به دندانپزشک، حتی زمانی که احساس درد نمی کنید برای چکاپ شدن دندان هایتان لازم است. با این وجود به محض احساس دندان درد یا دهان درد به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
عواملی که احتمال پوسیدگی را بالا می برند
- محل دندان
دندان های عقبی(آسیاب و آسیاب کوچک) بیشتر دچار پوسیدگی می شوند. این دندان ها دارای شیارها، حفره ها و شکاف های بسیاری بوده و چندین ریشه دارند که همه این عوامل باعث جمع شدن ذرات غذا می شوند. در نتیجه تمیز نگه داشتن این دندان ها نسبت به دندان های جلویی که دسترسی آسانی دارند دشوار تر است.
- برخی غذاها و نوشیدنی ها
خوراکی هایی که برای مدت طولانی به دندان می چسبند مانند: شیر، عسل، بستنی، شکر، نوشابه، میوه خشک، کیک، کلوچه، آبنبات های سفت و نعناع، غلات خشک، و چیپس. احتمال اینکه این خوراکی ها باعث پوسیدگی شوند بسیار بیشتر از غذاهایی است که به آسانی توسط بزاق شسته می شوند.
- خوردن مداوم تنقلات و نوشیدنی
وقتی به طور پیوسته نوشیدنی های شیرین بنوشید، در واقع به باکتری های دهان سوخت لازم برای تولید اسید هایی که به دندان حمله می کنند و آن را از بین می برند، را می دهید. اگر در طول روز نوشابه یا دیگر نوشیدنی های اسیدی می نوشید، باعث می شود در دهانتان پیوسته وانی از اسید تولید شود.
- غذا دادن به کودکان هنگام خواب
اگر به کودکانتان هنگام خواب شیشه ی شیر، آبمیوه، غذای مخصوص و یا دیگر مایعات قندی می دهید، این مواد در طول ساعات خواب کودک روی دندان ها مانده و باکتری ها از آنها تغذیه می کنند. به این آسیب اغلب “پوسیدگی دندان توسط شیشه ی بچه” می گویند.
- مسواک نزدن به موقع
درصورتی که بعد از هر وعده غذایی دندان هایتان را تمیز نکنید پلاک به سرعت تشکیل شده و اولین مرحله پوسیدگی رخ می دهد.
- عدم استفاده از فلوراید
فلوراید، یک ماده معدنی طبیعی است، که از کرم خوردگی های دندان جلوگیری کرده و حتی می تواند پوسیدگی هایی که در مراحل ابتدایی هستند را نیز از بین ببرد. با توجه به مزایای فلوراید، این ماده به بسیاری از منابع آب شهری افزوده می شود؛ همچنین در خمیر دندان ها و دهان شویه ها استفاده می شود. اما بطری های آب معدنی معمولا حاوی فلوراید نیست.
- سن افراد
در آمریکا ،کرم خوردگی های دندان در میان کودکان و نوجوانان شایع است. افراد مسن نیز در خطر این بیماری هستند. دندان ها ممکن است در طول عمر تخریب شوند و لثه ها تحلیل بروند که باعث آسیب پذیری دندان در برابر پوسیدن ریشه ها می شود. افراد مسن تر ممکن است از داروهایی استفاده کنند که باعث کاهش تولید بزاق دهان و افزایش خطر پوسیدگی دندان شوند.
- خشکی دهان
علت خشکی دهان کمبود بزاق است که این ماده با شستن پلاک و مواد غذایی از پوسیدگی دندان جلوگیری می کند. همچنین ماده ای در بزاق دهان وجود دارد که با اسید هایی که توسط باکتری ها ساخته می شوند، مقابله می کند. برخی داروها، شرایط خاص پزشکی، پرتو افشانی به سر و گردن(رادیولوژی) و برخی دارو های شیمی درمانی می توانند با کم کردن بزاق و خشک کردن دهان، خطر کرم خوردگی دندان را افزایش دهند.
- پُرکردگی های دندان و برخی دستگاه های دندان پزشکی
در طول سال های متوالی پرکردگی های دندان می توانند باعث تضعیف، از بین رفتن و به وجود آمدن لبه های ناهموار در دندان شوند. این به پلاک این امکان را می دهد تا راحت تر ساخته شده و از بین بردنش دشوارتر باشد. دستگاه های دندان پزشکی هم می توانند با دندان درست جفت نشده و به پوسیدگی اجازه رشد در بین خود را بدهند.
- سوزش معده
سوزش معده و یا بیماری ریفلاکس معده می تواند باعث جاری شدن اسید معده در دهان (رفلاکس) شود و این می تواند مینای دندان را از بین ببرد و باعث تخریب قسمت عمده ای از دندان شود. این تخریب، قسمت بیشتری از دنتین را در معرض باکتری ها قرار می دهد که خود باعث پوسیدگی می شود. ممکن است دندان پزشکتان به شما پیشنهاد دهد تا به یک متخصص گوارش برای ریفلاکس معده تان مراجعه کنید.
- اختلالات تغذیه
بی اشتهایی و پرخوری می تواند منجر به فرسایش قسمت عمده ای از دندان و کرم خوردگی شود. اسید معده حاصل از استفراغ های مکرر (پاکسازی)، دندان ها را شسته و باعث تحلیل مینای دندان می شود. اختلالات تغذیه ای نیز می تواند تولید بزاق را مختل کند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر پوسیدگی دندان قرار دارند؟
گاهی بعضی از افراد و گرو ها بیشتر در معرض پوسیدگی دندان قرار دارند این افراد عبارتند از :
- افراد سالمند «از هر طبقه ی اقتصادی و اجتماعی »
- افرادی که در منطقه ای زندگی می کنند که به آب منطقه فلوراید زده نمی شود
- افرادی که دهان خشکی دارند
- افراد مبتلا به دیابت
- افراد الکلی
- افراد سیگاری یا معتاد به مواد مخدر
- افرادی که عادت به استفاده از نوشابه یا مواد قندی دارند
- افرادی که تحت درمان یا پروتز درمانی هستند
پیشگیری از پوسیدگی های دندان
پیش گیری بهترین راه برای جلوگیری از پوسیدگی است. اقدامات زیادی وجود دارند که می توانید برای جلوگیری از خرابی دندان ویا انواع دیگر پوسیدگیها به کار ببرید.
اولین قدم در پیش گیری از سوراخ شدن دندان، مراجعه منظم به دندانپزشک است.
شما می توانید با رعایت نکات زیر از پوسیدگی دندان جلوگیری کنید:
- استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید
وقتی که می‌خواهید خمیردندان بخرید، حتما توضیحات روی آن را بخوانید تا مطمئن شوید که از فلوراید درون آن استفاده شده است. خمیردندان‌های حاوی فلوراید از دندانها در مقابل دمینرالیزاسیون محافظت می‌کنند. دمینرالیزاسیون زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌های درون دهان با قندها ترکیب شوند و اسید تولید کنند. همین اسید می‌تواند مینای دندان را از بین ببرد و به دندانها آسیب برساند. - استفاده از دهان‌شویه
قبل از اینکه بخوابید یا قبل از اینکه صبح‌ها از خانه خارج شوید، حتما از دهان‌شویه استفاده کنید تا ترکیبات دهان‌شویه به تمامی نقاطی که به‌خوبی از طریق مسواک زدن تمیز نمی‌شوند، برسد. شستن دهان با دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید، به بازسازی مینای دندان کمک می‌کند. این ویژگی خصوصا برای افرادی مهم است که مبتلا به حساسیت دندان شده‌اند. مطالعات نشان می‌دهند که دهان‌شویه‌های حاوی الکل و بدون الکل، هر دو دارای اثربخشی بالایی در پاکسازی پلاک‌ها و باکتری‌های مخرب هستند. - دو بار در روز دندان ها را مسواک کنید و ترجیحاً از مسواک الکتریکی استفاده کنید
متخصصان می‌گویند که اگر دندانهای خودتان را مرتبا تمیز کنید، باکتری‌های مخرب را از دندانها دور نگه می‌دارید. مطالعات بسیاری تایید کرده‌اند که مسواک‌های الکتریکی، این توانایی را دارند که دندانها را به‌طور قابل توجهی بهتر از مسواک‌های معمولی تمیز کنند.
بسیاری از مسواک‌های الکتریکی دارای ویژگی‌هایی هستند که از مسواک زدن با فشار جلوگیری می‌کنند و درنتیجه از آسیب‌رسانی ناخواسته به دندانها و لثه‌ها و حتی پس‌روی لثه‌ها پیشگیری به عمل می‌آورند. همراه با پس‌روی لثه‌ها، ریشه‌های دندانها در معرض تماس با ترکیبات مختلف قرار می‌گیرند و درنتیجه نسبت به سردی یا داغی نوشیدنی‌ها یا مواد غذایی حساس می‌شوند. - استفاده از نخ دندان
بسیاری از متخصصان می‌گویند که اگر می‌خواهید دندان‌هایتان را سالم نگه دارید، باید تحت هر شرایطی یک بار در روز از نخ‌دندان استفاده کنید.
استفاده از نخ‌دندان مانع از تضعیف دندانها میشود، چون به نقاطی از دهان دسترسی پیدا می‌کند که با کمک مسواک اصلا دسترس‌پذیر نیستند. اگر هنوز نمی‌دانید که چطور از نخ‌دندان استفاده کنید، اصلا خجالت نکشید و از دندانپزشک در این مورد سوال کنید. حفظ سلامتی دندانها مهم‌تر از آن است که بخواهید از پرسیدن سوال‌های کاملا به‌جا خجالت بکشید.
- افزودن منابع کلسیم به رژیم غذایی
حتما می‌دانید که کلسیم به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کند، اما آیا می‌دانستید که کلسیم می‌تواند از پوسیدگی دندانها نیز جلوگیری کند؟ متخصصان می‌گویند که این ماده معدنی ضروری برای دندانها کاملا حیاتی است. بنابراین، حتما مقدار زیادی از منابع مهم مانند شیر، ماست، سبزی‌هایی مانند کلم بروکلی، بادام و کنسروهای ماهی استخوان‌دار را به رژیم غذایی خودتان اضافه کنید. - مراجعه به دندان پزشک حداقل یک بار در سال
آیا شما هم از رفتن به مطب دندان‌پزشکی می‌ترسید؟! در این زمینه شما تنها نیستید! یکی از مطالعات نشان می‌دهد که ۱۵ درصد از آمریکایی‌ها به مطب دندان‌پزشکی نمی‌روند، چون اساسا به فوبیای دندان‌پزشکی مبتلا هستند. اگر شما هم یکی از همین افراد هستید، حتما مساله را به دندانپزشک بگویید.
مراجعه منظم به دندان‌پزشکی، این امکان را برای دندانپزشک فراهم می‌کند که بتواند حفره‌های کوچک و جدید را شناسایی کند و درمان‌های مناسب را زودتر ارائه بدهد تا در ادامه وضعیت شما به پوسیدگی دندان منجر نشود. - خوردن مواد مغذی، متعادل کردن وعده های غذایی و محدود کردن تنقلات.
- با دندانپزشک خود در مورد استفاده از فلوراید مکمل که دندان هایتان را تقویت می کند و استفاده از سیلانت های دندانی مشورت کنید.
سیلانت پوشش محافظتی پلاستیکی است که روی سطوح دندان های عقبی (که اغلب پوسیدگی از آن ها شروع می شود) به منظور جلوگیری از پوسیدگی نصب می شوند.
درمان پوسیدگی دندان
روش درمان پوسیدگی دندان ها تا حد زیادی به شدت پوسیدگی و میزان پیشرفت آن بستگی دارد. دندان پزشک بعد از بررسی دقیق وضعیت دندان شما و میزان پیشروی پوسیدگی، مناسب ترین و بهترین روش درمان را انتخاب می کند.
در صورتی که پوسیدگی دندان در مراحل اولیه باشد دندان پزشک روی آن محلول فلورائد می زند تا با این کار از پیشرفت پوسیدگی جلوگیری کند.
در صورتی که پوسیدگی دندان باعث از بین رفتن مینای دندان شده باشد و باعث ایجاد حفره ای روی دندان شده باشد ، دندان پزشک ابتدا قسمت نرم دندان در محل پوسیدگی را از دندان جدا می کند و سپس با مواد مخصوص حفره ی ایجاد شده را پر می کند.
در صورتی که ریشه ی دندان دچار آسیب دیدگی شده باشد ، ممکن است به عصب کشی نیاز باشد .در این روش عصب داخل دندان کاملا خارج شده و عفونت و پوسیدگی در این منطقه نیز پاکسازی می شود سپس دندان با مواد مخصوص پر می شود
در صورتی که آسیب وارد شده بر دندان بسیار زیاد باشد و دندان قابل باز یابی و ترمیم نباشد ، ممکن است دندان پزشک روش کشیدن دندان را انتخاب کند.
