وسیع کننده کام چیست؟
وسیع کننده کام که به آن پالاتال اکسپندر(Palatal Expander) هم گفته میشود، یک وسیله ارتودنسی مربوط به فک بالا است که به افزایش فضای قوس دندانی کمک میکند.
وسیع کننده کام بدنه ای متشکل از دو نیمه دارد که در وسط آن یک پیچ تعبیه شده است. این پیچ، دارای کلید مخصوصی است که با استفاده از آن بیمار طبق دستور متخصص ارتودنسی پیچ را پیچانده و دستگاه را فعال میکند.
به این ترتیب، نیروی کششی در وسط کام ایجاد میشود به طوری که نیروی اعمال شده دو نیمه کام را به سمت دور شدن از هم حرکت می‌دهد. به این ترتیب فک بالا پهن‌تر خواهد شد.
با پهن تر شدن فک بالا، بسیاری از مشکلات دندانی مرتبط با کمبود فضای فک مانند کراس بایت و نهفتگی دندان اصلاح میشود.
وسیع کننده فک برای هر بیمار به طور اختصاصی طراحی می شود.
ساختار باز کننده کام و اکسپندر
این دستگاه به وسیله حلقه های مخصوص به دندان های آسیاب بزرگ متصل می شوند. در وسط بدنه ی این دستگاه، پیچ کوچکی تعبیه شده است که می بایست بیمار با توجه به گفته ی متخصص ارتودنسی، در طول روز برای تنظیمات آن اقدام نماید.
با این روند، فشار و نیرویی به فک و دندان اعمال می شود که در طول مدت زمان درمان، شاهد بزرگ شدن کام خواهیم بود. هم چنین لازم به ذکر است فضایی که با اعمال فشار بین دو نیمه ی کام باز می شود، در طول زمان ساختار کام شروع به ترمیم و ساخت سلول های استخوانی می نماید تا این فضا را پر کند.
وسیع کننده های کام به صورت دستگاه های ثابت و متحرک وجود دارند که متناسب با نیاز بیمار از هر یک از آنها استفاده می شود. اما به طور معمول از نوع ثابت آن، برای دریافت نتیجه ی بهتر استفاده می شود.
نحوه عملکرد وسیع کننده کام
همانطور که در بالا بیان کردیم، وسیع کننده کام از دو نیمه تشکیل شده است که در قسمت میانی آن یک پیچ تعبیه شده و کلید مخصوصی برای اعمال تغییرات برای آن وجود دارد. این کلید به بیمار داده می شود تا برای اعمال فشار در طول روز اقدام نماید. در این صورت به طور مداوم دو نیمه ی کام از یکدیگر فاصله می گیرند و شاهد گسترش کام خواهیم بود.
این روند گسترش کام بین چند هفته تا چند ماه به طول می انجامد تا نتیجه ی دلخواه را از این دستگاه دریافت نمایید.
عموما با اعمال این نیرو و انجام این روند، فاصله ای بین دو دندان جلویی ایجاد می شود که کاملا طبیعی می باشد و نشان دهنده نحوه عملکرد درست این دستگاه برای طول درمان بیمار می باشد. این فاصله با استفاده از براکت ارتودنسی رفع خواهد شد.
در این مدت پس از ۷ تا ۱۵ روز نیاز است تا به متخصص ارتودنسی خود مراجعه نمایید.
پس از دستیابی به نتیجه ی دلخواه، تنظیمات پیچ در طول روز دیگر صورت نمی گیرد و دستگاه باز کننده فک برای مدت سه ماه به جهت اثبات موقعیت و ترمیم بافت استخوانی در دهان بیمار باقی خواهد ماند.
کاربرد باز کننده کام یا اکسپندر
عموما از اکسپندر برای ناهنجاری های زیر استفاده می شود:
- کراس بایت
- به هم فشردگی دندان ها
- نهفتگی دندان
کراس بایت: دندان ها در حالت استاندارد می بایست به گونه ای باشند که دندان های فک بالا نسبت به دندان های فک پایین قدری جلوتر باشد. اما در ناهنجاری کراس بایت این حالت به گونه ی متفاوت خواهد بود به این صورت که دندان های فک بالا داخل تر از دندان های فک پایین می باشند.
به هم فشردگی دندان ها: در برخی افراد به دلیل عدم وجود فضای آزاد ومناسب برای رشد دندان ها، شاهد نامرتبی شدید دندان خواهیم بود. در این صورت برای وسیع کردن فک بالا از این دستگاه استفاده می شود تا فضا و قوس مناسب دندانی فراهم آورده شود.
بهبود تنفس: هنگامی که فک بالا باریک باشد تنفس از طریق بینی برای فرد دشوار می شود. حاصل این وضعیت این است که تنفس غالبا از طریق دهان انجام می گيرد و این امر باعث عدم تصفیه هوا و ورود باکتریها و ذرات مضر، خشکی دهان و بوی بد دهان (هالیتوز) می شود.
این شرایط را می توان با پهن کردن فک بالا (با وسیع کننده کام) اصلاح کرد تا رشد دندان های کودک با مشکل مواجه نشود، مجاری بینی باز بماند و جفت شدن دندانها بهبود یابند.
بهترین سن برای درمان ارتودنسی وسیع کردن کام (فک بالا)
پهن کردن فک بالا در زمانی که فرد زیر ۱۶ سال سن دارد، از بیشترین میزان موفقیت برخوردار است. وسیع کردن کام برای اصلاح کراس بایت باید تا حد ممکن در سنین پایین انجام شود اما نباید در کودکان زیر ۵ سال این درمان صورت بگیرد. بزرگسالانی که کراس بایت دارند، ممکن است تنها نیاز به وسیع کننده دندانی داشته باشند نه وسیع کننده کام. اگر فک بالای فرد بزرگسال لازم است پهن شود، ارتودنتیست ممکن است جراحی فک را به عنوان گزینه درمانی اصلی توصیه کند.
برای اینکه استفاده از وسیع کننده کام در ارتودنسی رضایتبخش باشد بیمار باید در سنین رشد بوده و درز میانی کام او باز باشد. تا پیش از سنین ۱۴ تا ۱۶ سالگی نیمه کام و بخشهای چپ و راست باز بوده و این زمان برای استفاده از وسیع کننده کام در ارتودنسی بهترین موقعیت شناخته میشود. برای استفاده از وسیع کننده کام از یک حلقه فلزی استفاده میشود که موجب اتصال وسیع کننده به دندانهای آسیاب فک بالا خواهد شد.
زمانی که وسیع کننده به فک بالا متصل شود نیروی زیادی به نیمه راست و چپ وقوس دندانی وارد خواهد شد که به بازتر شدن کام کمک میکند و فک فضای بیشتری به دست میآورد. وسیع کننده کام دارای انواع مختلفی است که برخی از آنها به صورت غیر ثابت بوده و به دندان نمیچسبند. البته درخصوص کودکان بهتر است از وسیع کننده کام ثابت استفاده شود چرا که کودک قادر به خارج کردن وسیع کننده از دهان نبوده و یا قرار دادن مجدد آن را فراموش میکند.
انواع وسیع کننده سقف دهان
سه نوع وسیع کننده کام وجود دارد:
بازکننده سریع کام (هایرکس)، بازکننده کننده تدریجی کام و بازکننده کام متکی بر ایمپلنت.
وسیع کننده فوری كام
روش مورد استفاده برای پهن کردن فک بالا بستگی به سن بیمار و علت درمان دارد. یک راه حل، استفاده از ابزار ثابت مانند وسیع کننده کام از نوع فوری است که به دندان های مولر بالایی با چسب یا باندینگ متصل میشود.
در این روش از یک کلید مخصوص استفاده می شود و پیچ در مرکز وسیع کننده کام قرار دارد که هر بار با کلید مخصوص به مقدار مشخصی سفت میشود تا در مرکز کام کشش ایجاد شود.
با چرخاندن پیچ، در فک بالا از دو طرف به بیرون فشار وارد می شود و این وضعیت باعث تحریک تولید استخوان از محل کشش (وسط کام) می شود. با تنظیمات جزئی روزانه، به تدریج پهنای فک افزایش می یابد.
پیچ سقف دهان (هایرکس)
برخی از بیماران نوجوان یا بزرگسالی دچار تنگی فک بالا هستند یعنی دندان های عقبی فک بالا داخل تر از دندان های عقب فک پایین قرار دارند.
برای افزایش عرض فک بالا و رسیدن آن به ابعاد طبیعی در کودکان یا نوجوانان کم سن می توان از دستگاه ارتودنسی متحرک (پلاک) پیچ دار استفاده کرد.
با افزایش سن فرد یعنی در اواخر دوره نوجوانی یا در بزرگسالی، پلاک متحرک برای حل این مشکل کارکرد ندارد.
بنابراین باید از پیچ های ارتودنسی ثابت در سقف دهان موسوم به هایرکس بهره برد.
این نوع پیچ ها فلزی بوده و به صورت ثابت در طول درمان در دهان بیمار برای چندین ماه باقی می ماند.
معمولا دوره فعال کردن این پیچ توسط بیمار ۱ تا ۳ ماه است و پس از آن هم حداقل به مدت ۶ ماه باید پیچ به صورت غیرفعال در دهان بماند.
برای فعال کردن پیچ هایرکس، یک آچار مخصوص توسط متخصص ارتودنسی در اختیار بیمار قرار می گیرد.
بیمار باید هفته ای ۲ بار (با فاصله زمانی) این پیچ را در خانه فعال نماید.
جهت باز کردن پیچ هایرکس به وسیله یک فلش بر روی آن مشخص شده است.
همچنین دستور و نحوه باز کردن آن را متخصص ارتودنسی به شما آموزش می دهد.
عوارض احتمالی
هنگام استفاده از وسیع کننده کام در ارتودنسی باید درنظر داشت که کمی درد و ناراحتی به همراه دارد و علت آن نیز اتصال یک شی به دندانها است که موجب ایجاد حسی عجیب خواهد شد. البته درحال حاضر اغلب از وسیعکنندههای کامی استفاده میشود که هیچگونه دردی ندارند و بیمار تنها باید کمی فشار را در سقف دهان خود تحمل کند. فشار وارد شده به سقف دهان با پیچاندن پیچ آغاز میشود و بیماران ممکن است احساس فشار را در دندانها و سقف دهان و یا حتی پشت بینی و میان دو چشم خود داشته باشند که پس از چند روز از بین خواهد رفت.
زمانی که از وسیع کننده کام درارتودنسی استفاده میشود و بیمار یک کودک است صحبت کردن او در روزهای ابتدایی کمی با مشکل همراه خواهد بود و گاهی اوقات قورت دادن آب دهان نیز با صدای ملچ و ملوچ همراه است. یکی از مهمترین علائمی که نشان دهنده باز شدن کام است ایجاد فاصله بین دندانهای جلوی فک بالا است. درواقع زمانی که دو نیمه کام باز شده و از یکدیگر فاصله بگیرند فاصله لازم بین دندانها نیز ایجاد خواهد شد. البته زمانی که دیگر وسیعکننده کام را فعال نکنید فاصلهای که بین دندانها ایجاد شده به ناخوداگاه بسته خواهد شد. علت این امر وجود فیبرهای الاستیکی است که در بافتهای لثه وجود دارد و موجب بازگشت دندانها به موقعیت اولیه خود میشود. البته استخوانی که در اطراف دندان وجود دارد و حالت باز و پهنی پیدا کرده در موقعیت جدید خود باقی خواهد ماند.
باید این نکته را درنظر داشت که پس از اتمام دوران استفاده از وسیع کننده کام دندانهای جلویی کمی درد داشته و یا لق خواهند شد که این مسئله طبیعی است چرا که دندانها به موقعیت اولیه خود بازمیگردند که این امری دردناک است. برای این که کودک بتواند روزهای نخست استفاده از وسیع کننده کام در ارتودنسی احساس درد نداشته و راحت باشد بهتر است از غذاهای خوشمره و در عین حال نرم استفاده شود تا مجبور به جویدن نباشد. به خاطر داشته باشید که دو یا سه روز پس از آغاز درمان کودک از لحاظ صحبت کردن و غذا خوردن به حالت پیشین خود بازگشته و میتواند مراحل درمانی را به سادگی طی کند.
آیا این دستگاه آسیب می رساند؟
ایده چرخش پیچ در داخل دهان شما یا دهان کودکتان ممکن است شما را کمی ناراحت کند. هر چه باشد شما نمی خواهید که ماه ها درد بکشید. اما حقیقت این است که این روش به آن بدی که فکر می کنید نیست. وقتی که دستگاه پالاتال اکسپندر برای اولین بار در دهان نصب می شود برای بیمار مقداری ناراحتی ایجاد می کند. فک بیمار زیر فشار دستگاه زخم می شود. همچنین تا زمانی که زبان به وجود دستگاه در دهان عادت کند، صحبت کردن و خوردن با کمی سختی همراه خواهد بود. در طول این مدت ممکن است بزاق بیش از اندازه ترشح شود که می تواند سبب ناراحتی بیمار شود اما به مرور زمان این مشکل قابل حل است.
وقتی که کلید دستگاه چرخانده می شود بیمار نباید احساس درد کند. باید فشار را در سقف دهان، دندان ها، پشت بینی و حتی ممکن است بین چشم ها احساس کند. اگر احساس درد کردید چرخاندن کلید دستگاه را متوقف کرده و فورا با اورتودنتیست خود تماس بگیرید. می توانید کلید دستگاه را در خلاف جهت بچرخانید تا از فشار دستگاه بکاهید.
وسیع کننده کام چه مدت باید استفاده شود؟
مدت زمان استفاده از وسیع کننده کام از فردی تا فرد دیگر تفاوت دارد. از آنجایی که وسیع کننده تنها یک میلی‌متر در هفته به فضای فک اضافه میکند، فرآیند آن تدریجی و آهسته است. طول دوره درمان با وسیع کننده کام معمولاً بین ۸ تا ۱۲ هفته برآورد میشود. برخی ارتودنتیست ها توصیه می‌کنند وسیله مدت بیشتری (تا شش ماه) در دهان بماند تا نتایج حاصل شده تثبیت شود. برخی دیگر استفاده از ریتینر را به جای نگهداشتن وسیع کننده توصیه می‌کنند.
در این مدت استخوان فرصت بازسازی داشته و فاصله ایجاد شده بین دو نیمه کام با استخوان پر میشود و به این ترتیب پهنای فک تثبیت می‌گردد.
به طور متوسط بیماران، پالاتال اکسپندر را به مدت ۴ تا ۶ ماه استفاده می کنند. حدودا ۱ تا ۳ ماه طول می کشد تا بتوان به عرض دلخواه رسید. سپس اورتودنتیست شما دستگاه اکسپندر را چند وقت بیشتر در دهان شما باقی خواهد گذاشت تا به استخوان اجازه دهد که در فضای خالی ایجاد شده به وسیله دستگاه رشد کند. تعریض کام در بیشتر موارد دائمی است. اما ممکن است بعضی از کام ها که خیلی باریک هستند دوباره به موقعیت اولیه خود برگردند. شاید اورتودنتیست شما بخواهد کام شما را بیشتر تعریض کند تا جلوی هر گونه عود مجدد و بازگشت به حالت اولیه را بگیرد و به شما این اطمینان را بدهد که تعریض لازم در کام صورت گرفته است.
فواید استفاده از وسیع کننده کام چیست؟
در بسیاری از موارد از جمله کراس بایت عقب دهان، وسیع کننده کام به اصلاح مشکلات درمانی کمک میکند. فضای ایجاد شده به دندانها امکان می‌دهد صاف و مرتب در قوس دندانی قرار گیرند. صاف و همراستایی دندانها برای بهینه شدن عملکرد جویدن و صحبت کردن و زیبایی و همچنین حفظ سلامت دهان و دندان لازم است.
یکی دیگر از فواید استفاده از وسیع کننده کام، این است که دندان‌هایی که فضای کافی برای بیرون زدن ندارند و نهفته شده اند، می‌توانند از لثه بیرون بزند. هنگامی که فضای فک کم است، ممکن است مسیر بیرون زدن برخی از دندان ها مسدود بوده و در نتیجه این دندانها در زیر لثه نهفته بمانند. هنگامی که فضای فک بزرگ تر میشود، مسیر بیرون زدن این دندانها باز می شود.
علاوه بر این، هنگامی که قوس دندانی بزرگ‌تر میشود ساختار نیمه پایینی چهره و لبخند متعادل‌تر و بهتر میشود.
توجه داشته باشید بزرگ کردن فک در سن رشد بسیار آسان‌تر است. باریک بودن فک در بزرگسالی تنها با عمل جراحی قابل اصلاح است. عدم اصلاح فک میتواند منجر به مشکلاتی در گفتار، جویدن غذا و زیبایی چهره شود.
مراقبت های لازم
بهداشت دهان و دندان در درمان وسیع کردن فک بالا بسیار مهم است.
هنگامی که کودک وسیع کننده کام را در دهان گذاشته است، بسیار مهم است که هر مرتبه که دندانهای خود را با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک می زند، آن را نیز به خوبی تمیز کند.
احتمالا بهتر است کودکان و نوجوانان از دهان شويه حاوی فلورايد نیز استفاده کنند تا از دندان هایشان بیشتر محافظت کنند و آنها را در مقابل پوسیدگی با فلوراید قوی تر نمایند.
مراقبت از این وسیله خیلی ساده است. تنها کافی است همانند همیشه دندانهای خود را مسواک بزنید و هم‌زمان وسیع کننده کام را نیز با مسواک تمیز کنید. هر بار پس از این که چیزی میخورید، به خصوص در صورتی که خوراکی حاوی قند مصرف کرده اید دهان خود را با آب شست‌وشو دهید. در صورتی که وسیع کننده تان غیر ثابت (متحرک) است باید آن را پیش از مسواک زدن در بیاورید. بهتر است از مصرف غذاهای جویدنی یا چسبناک مانند آدامس و شکلات کشی پرهیز کنید. چرا که این مواد ممکن است به وسیله ارتودنسی بچسبند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با مطب دکتر نجمه تحویلدارنژاد در ارتباط باشید
