فلوراید تراپی چیست؟
مقدمه
دندان یک امکان شگفت انگیز و یک مکانیسم ویژه در دهان است که سلامت آن مساوی با سلامت بدن است و عفونت و پوسیدگی و خرابی هر کدام از این درهای ارزشمند موجبات ناراحتی و دردهای شدید را برای فرد ایجاد می کند.
از این جهت خود دندان یک مکانیسم دفاعی دارد تا در برابر این پوسیدگی ها و عفونت ها مصون بماند و آن سیستم دفاعی مینای دندان نام دارد.
مینای دندان یک پوشش سخت و نفوذ ناپذیر است که بر روی دندان قرار دارد و از پوسیدگی و خرابی دندان جلوگیری می کند.
در این میان بزاق دهان هم به حفظ و میکروب زدایی از مینای دندان کمک می کند اما گاه فرد با رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان و استفاده از مواد غذایی نامناسب همچون نوشابه و …… موجبات ازدیاد باکتری ها در دهان را فراهم می کند و به آرامی و به مرور زمان مینای دندان آسیب می بیند و این سیستم دفاعی از بین می رود.
افزایش سیستم دفاعی مینای دندان
اما برای کمک به این سیستم دفاعی یعنی مینای دندان، راه های مختلفی وجود دارد که مهم ترین آن صحیح مسواک زدن و نخ دندان کشیدن و استفاده از دهان شویه است اما راه دیگری نیز وجود دارد و آن استفاده از فلوراید است.
ماده ای که کمابیش نام آن را در تبلیغات انواع خمیر دندان ها شنیده ایم و از آن به عنوان عاملی برای کمک به استحکام مینای دندان نام می برند و مانع از پوسیدگی دندان ها می شود.
فلوراید چیست؟
فلوراید یک ماده معدنی است که در طبیعت و در بسیاری از مواد غذایی مانند چای، آب، غذاهای دریایی، انواع سبزی وغیره وجود دارد. این ماده در ساختار برخی بافت‌های بدن انسان مانند استخوان‌ها و دندانها تجمع می‌یابد.
سالیان درازی است که در علم دندانپزشکی تاثیر فلوراید به‌عنوان یک ماده پیشگیری‌کننده از پوسیدگی دندان به اثبات رسیده است. شاید بزرگ‌ترین کمک به بهبود سلامت دندانی کودکان سرتاسر دنیا کشف و کاربرد فلوراید به‌عنوان یک اقدام پیشگیری از پوسیدگی باشد.
چه تفاوتی بین جذب موضعی و جذب سیستمیک فلوراید هست؟
در صورتی که فلوراید به‌صورت خوراکی از منابع مختلف وارد بدن شود، از مسیر معده-روده‌ای داخل خون سپس در استخوان‌ها و دندانها انباشته یا از طریق کلیه دفع میشود. این روند «جذب سیستمیک فلوراید» نامیده میشود.
در استفاده موضعی که فلوراید صرفا روی دندانها زده میشود، مکانیسم اثر متفاوت است. در این حالت فلوراید مانع از دست رفتن مواد معدنی سطح دندان میشود و اگر شروع پوسیدگی در نقاطی از مینای دندان وجود داشته باشد، فلوراید با معدنی کردن دوباره این نقاط از پیشرفت پوسیدگی جلوگیری میکند.
همچنین فلوراید روی میکروارگانیسم‌های دهانی موثر است و سبب کاهش تولید اسید توسط این میکروارگانیسم‌ها میشود. از طرفی، فلوراید وارد مینای دندانهای تازه رویش یافته میشود و باعث افزایش معدنی شدن(اصطلاحا بلوغ مینا) و کاهش آسیب‌پذیری نسبت به پوسیدگی خواهد‌شد. پس فلوراید نه‌تنها در پیشگیری از ضایعه جدید پوسیدگی روی دندان موثر است، بلکه در توقف یا حداقل کند کردن روند پیشروی ضایعات پوسیدگی فعال اولیه روی سطح دندان نقش مهمی دارد.
آیا فلورایدتراپی برای همه کودکان ضروری است؟
بله، کاربرد موضعی فلوراید در مطب دندانپزشکی برای تمامی کودکان و نوجوانان پیشنهاد میشود حتی اگر کودکی پوسیدگی دندان نداشته باشد، فلوراید موضعی به‌عنوان وسیله‌ای برای افزایش مقدار فلوراید مینای دندان تازه رویش یافته و افزایش مقاومت این دندانها در برابر پوسیدگی توصیه میشود.
آیا فلورایدتراپی فقط برای کودکان استفاده میشود؟
نه، این کار برای بالغان هم موثر است. زیرا فلوراید نه‌تنها در پیشگیری از ضایعه جدید پوسیدگی روی دندان موثر است، بلکه در توقف یا حداقل کند کردن روند پیشروی ضایعات پوسیدگی فعال اولیه روی سطح دندان نقش مهمی دارد.
فلورایدتراپی چگونه انجام میشود؟
این کار در مطب دندانپزشکی با انواع مختلف فلوراید که می‌تواند به‌صورت ژل ، کف یا موادی به نام «وارنیش» باشد، انجام میگیرد. این مواد را دندانپزشک روی دندانها می‌زند. معمولا ژل‌ها و کف‌ها با وسایل مخصوص داخل دهان قرار داده می‌شوند و ۴ دقیقه باید داخل دهان باقی بمانند ولی وارنیش‌ها با وسایلی مانند قلم مو صرفا روی دندانها زده می‌شوند. انجام این کار نیازی به بی‌حسی دندانپزشکی ندارد و برای کودک دردناک نیست. اغلب فلورایدها با طعم‌های مختلفی که برای کودک آزار‌دهنده نباشد، ساخته می‌شوند. انتخاب نوع روش فلورایدتراپی طبق صلاحدید دندانپزشک است.
مراحل فلوراید تراپی
- ابتدا سطح کلیه دندانها با برس مخصوص تمیز می شود ( چیزی شبیه مسواک برقی ).
- سطح تمام دندانها به ژل فلوراید آغشته می شود ( گاهی اوقات یکطرف هر دو فک در یک مرحله و نیم دیگر در مرحله بعد به ژل آغشته می شود).
- ژل فلوراید حدود ۴ دقیقه در مجاورت دندان قرار می گیرد.
- در تمام مراحل پشت کودک حالت عمودی داشته سر کمی به سمت جلو خم می شود و ساکشن ( بزاق کِش ) در دهان کودک قرار میگیرد تا از بلع فلوراید ممانعت به عمل آید.
- پس از گذشت ۴ دقیقه اضافات ژل با گاز استریل یا پنبه برداشته می شود. در این مرحله کودک آب دهان خود را بطور کامل خارج می کند.
- کودک نباید بعد از فلوراید تراپی دهانش را بشوید و تا نیم ساعت باید از خوردن و آشامیدن اجتناب کرده و طی این مدت در صورت جمع شدن بزاق در دهان ، آنرا خارج کند.
- در صورت مشاهده علایمی نظیر دل درد و تهوع ، به کودک شیر بخورانید. این حالت به ندرت اتفاق می افتد و آن زمانیست که کودک مقدار زیادی از ژل را ببلعد. با استفاده از ساکشن قوی و خم کردن سر به جلو امکان مسمومیت به صفر می رسد.
- فلوراید تراپی کودکان زیر ۲ سال یا کودکانی که مهارت خارج کردن بزاق (تف کردن ) ندارند ، انجام نمی شود.
- انجام فلوراید تراپی با صلاحدید دندانپزشک و انجام آن بصورت دوره ای (هر ۶ ماه یکبار ) بین ۳۰ تا۶۰ درصد باعث کاهش پوسیدگی می شود.
- فلوراید تراپی هم برای دندانهای شیری و هم برای دندانهای دایمی قابل انجام است ولی بیشتر در ۶ سالگی همزمان با رویش اولین دندان دایمی انجام می شود.
مکانیزم عمل و فواید آن
یون فلوراید به مینای دندان نفوذ کرده و آن را در برابر اسیدهای موجود در غذا، مواد قندی و باکتری های دهان مقاوم میکند. نتیجه آن پیشگیری از پوسیدگی دندان ، کم کردن حساسیت دندان، متوقف کردن پوسیدگی در مراحل اولیه بدون نیاز به پر کردن دندان و حفاظت از سطح ریشه دندان می باشد.
مواردی که باید فلوراید تراپی انجام شود
کودکان زیر ۶ سال: موثر در حفاظت از دندانهای شیری و مقاوم سازی جوانه دندانهای دايمی در برابر پوسیدگی.
کودکان و نوجوانان ۱۶-۶ سال: حفاظت از دندانهای دايمی در حال رویش به خصوص دندانهای آسیاب که بسیار در معرض پوسیدگی هستند.
بزرگسالان: وارنیش فلوراید در بزرگسالان نیز بسیار موثر است. به خصوص در مواردی مانند خشکی دهان (طبیعی یا به علت مصرف دارو)، تحلیل لثه و دندانهای حساس، پوسیدگی حداقل یک دندان در یک سال اخیر، وجود روکش در دهان، بیماران تحت درمان ارتودنسی و بیماران سرطانی که رادیوتراپی می شوند.
آموزش های لازم قبل از فلوراید تراپی
کودکان قبل از وارنیش فلوراید تراپی باید تغذیه مناسبی داشته و به مقدار کافی مایعات بنوشند. چرا که پس از فلوراید تراپی تا یک ساعت نبایستی چیزی بخورند یا بیاشامند.
قبل از کاربرد وارنیش فلوراید بهتر است دندانها را با خمیر پروفیلاکسی (درمطب) یا مسواک زدن معمول تمیز نموده و هر گونه پلاک یا جرم قابل مشاهده برداشته شود. البته پروفیلاکسی در موارد عدم دسترسی به امکانات لازم ضروری نیست.
آموزشهای لازم بعد از انجام وارنیش فلوراید تراپی
لازم نیست برای خشک کردن وارنیش فلوراید قبل از مرخص کردن بیمار صبر کرد چون وارنیش در تماس با مایعات دهان هم سفت می شود.
تا پایان همان روز فلوراید تراپی ، کودک می تواند از رژیم غذایی نرم استفاده نموده وب اید از خوردن غذای سفت پرهیز کند.
تا صبح روز بعد کودک نباید از مسواک و نخ دندان استفاده نماید.
فلوروسیس زیبایی دندان را مخدوش میکند، اما بیماری محسوب نمی‌شود و غالباً آن‌قدر ملایم است که فقط متخصصین دندانپزشکی می‌توانند آن را تشخیص دهند. اکثر موارد فلوروسیس در کودکانی مشاهده میشود که در مصرف مکمل فلوراید زیاده روی کرده‌اند یا در کنار نوشیدن آب دارای فلوراید خمیردندان فلورایددار را نیز هنگام مسواک زدن خورده‌اند.
آیا ممکن است فلورایدتراپی باعث مسمومیت شود؟
نه، در فلورایدتراپی موضعی که در مطب دندانپزشکی انجام میشود، فلوراید به میزان مشخص و با رعایت اصول خاصی استفاده میشود بنابراین بلع فلوراید به حداقل می‌رسد و هیچ‌گونه احتمال مسمومیتی وجود ندارد. مسمومیت فلوراید در استفاده سیستمیک آن هم در صورت بلع مقادیر بسیار بالا ایجاد میشود که بسیار نادر است.
فلوروزیس دندانی چیست؟
در صورتی که در زمان تشکیل دندانها فرد در محیطی باشد که آب آشامیدنی دارای میزان فلوراید بالاتر از حد مجاز باشد، دندان از طریق جریان خون میزان بالای فلوراید را دریافت میکند و این میزان بالاتر از حد مجاز موجب تغییر ترکیب کریستال‌های مینایی میشود و دندان پس از رویش نمای گچی شکل پیدا میکند یا دارای لکه‌های قهوه‌ای میشود. این نما معمولا در همه دندان‌هایی که در زمان تشکیل در معرض آب آشامیدنی با فلوراید بالا باشند، دیده میشود و ممکن است تعدادی از دندانها یا همه دندانهای فرد دچار این نما باشند. فلوروزیس با فلورایدتراپی موضعی در مطب دندانپزشکی اتفاق نخواهد افتاد.
فلورایدتراپی در چه فواصلی باید انجام شود؟
معمولا دندانپزشک برحسب وضعیت دندانهای کودک فواصل انجام فلورایدتراپی را تعیین میکند. فواصل بین ۴ تا ۶ ماه برای بیشتر کودکان مناسب است.
آیا دهانشویه‌های حاوی فلوراید واقعا کاربرد و کارآیی دارند؟
این دهانشویه‌ها فقط برای کودکان بالای ۶ سال توصیه میشود. اغلب این دهانشویه‌ها حاوی سدیم‌فلوراید هستند. نظارت درست والدین هنگام استفاده از دهانشویه توسط کودک و آموزش خارج کردن کامل دهانشویه از دهان در پیشگیری از پوسیدگی دندانها موثر است.
آیا فلوراید موجود در خمیردندان کافی‌است؟
خمیردندان‌ها حاوی مقادیری از فلوراید هستند، ولی این فلوراید به‌تنهایی برای پیشگیری از پوسیدگی دندانهای کودک کافی نیست و بهتر است دندانپزشک برحسب وضعیت کودک فلورایدتراپی را انجام دهد.
فلوراید به صورت ژل نیز وجود دارد که میتوان در منزل آن را روی دندانها کشید و بعد آن را شست. در صورت لزوم نیز دندانپزشک فلوراید را با دوز مناسب تجویز خواهد کرد. اما به جز این موارد، این ماده را می‌توانید به صورت وارنیش فلوراید نیز استفاده کنید. یعنی آن را به صورت موضعی روی دندانها به صورت دهانشویه به کار برد. این شیوه درمان نه تنها برای کودکان بلکه برای بزرگسالان با مشکلاتی مانند تحلیل لثه و دندانهای حساس و همچنین خشکی دهان نیز تجویز میشود.
در مواردی پیش می‌آید که دندانپزشک از فلورایدتراپی در طی معاینات استفاده میکند، به این ترتیب که صفحه‌ای حاوی فلوراید را داخل دهان میکند تا با دندانها تماس پیدا کند و حدود ۴ دقیقه بعد هم آن را بر می‌دارد. برخی دندانپزشکان نیز از فوم یا قلم موهای ویژه این کار برای تماس مستقیم فلوراید روی دندانها استفاده می‌کنند.
عوارض جانبی فلوراید تراپی
دقیقا مثل هر دارو و درمان دیگری، فلوراید بیش از حد نیز می‌تواند تاثیرات منفی با خود به همراه داشته باشد. ممکن است به صورت تصادفی دوز بالایی از فلوراید را دریافت کنید و مسموم شوید. البته امروزه مسمومیت ناشی از فلوراید خیلی کم اتفاق می‌افتد ولی بهتر است بدانید که قرار گرفتن دوز بالایی از فلوراید می‌تواند به استخوان و دندانها در کودکان خردسال آسیب بزند.
بسیاری از خمیردندانهای مخصوص کودکان حاوی فلوراید نیستند.
مقدار بیش از حد فلوراید می‌تواند باعث موارد زیر شود:
- ایجاد لکه‌های سفید روی دندان
- تغییر رنگ دندان
- مشکلاتی در هموستاز استخوان
همینطور مصرف بیش از حد قرصهای مکمل فلوراید می‌تواند سبب تهوع، اسهال، خستگی و عرق کردن نامتعارف شود. حتی مصرف بیش از حد فلوراید می‌تواند منجر به مرگ نیز شود. هیچ وقت مکملهای فلوراید را در دسترس کودکان قرار ندهید.
مزایای فلورایدتراپی
مهم‌ترین مزیتی که این درمان دارد، همان طور که به آن اشاره کردیم، استحکام دندانها و جلوگیری از پوسیدگی آنها است. این ماده در مواردی حتی می‌تواند فرآیند فرسایش تدریجی دندان را نیز معکوس کند.
این شیوه درمان در مواردی که فرد به مراقبت‌های خاص دهان و دندان نیاز دارد، اهمیت بیشتری می‌یابد. افرادی که تحت درمان ارتودنسی هستند، باید از فلورایدتراپی نیز استفاده کنند.
اگر دندانها به دلیل ایجاد پلاک و جرم آسیب دیده‌اند، میتوان روند فرسایش را کنترل کرد و آن را رو به بهبود برد. فلورایدتراپی برای کودکان مزایای زیادی دارد. با این که هنوز دندانهای شیری در دهان دارند و دندانهای دائمی رشد نکرده‌اند، این درمان از جمع شدن باکتری در ناحیه لثه و مبتلا شدن او به بیماری ژنژیویت پیشگیری میکند. همان طور که گفتیم فلوراید در مواد غذایی وجود دارد و والدین باید سعی کنند در رژیم غذایی فرزندشان فلوراید را بگنجانند.
نتیجه گیری
مشکلات پوسیدگی دندانها در بزرگسالان به صورت تدریجی از زمان کودکی شکل میگیرد. فلوراید تراپی یکی از روش‌های مناسب جهت پیشگیری و کاهش پوسیدگی در دندان کودکان است. فلوراید یک عامل شناخته شده در مقابله با پوسیدگی دندان است. پوسیدگی دندان هنگامی رخ می‌دهد که باکتری‌های تولیدکننده اسید مینای سخت محافظ دندانها را حل می‌کنند. فلوراید ماده اولیه ضد پوسیدگی است که به صورت سیستمیک (داخل بدن) و موضعی عمل می کند و به عنوان یک معیار مطمئن و موثر در جوامع بشری برای کاهش شیوع و وقوع پوسیدگی های دندان است.
فلوراید می‌تواند مواد معدنی را به سطح دندان یعنی جایی که باکتریها مینای دندان را از بین برده‌اند، بازگرداند و آن را ترمیم کند. همینطور این درمان دندانپزشکی می‌تواند رشد باکتری‌های مضر دهان را مهار کند و از حفرههای بعدی جلوگیری نماید.
فلوراید پوسیدگی دندان را از بین نمی‌برد اما می‌تواند سطح بیرونی دندان را قویتر نماید و از پوسیدگی بیشتر جلوگیری نماید.
اگر دندان شما پوسیده شده است، شما با فلوراید تراپی می‌توانید از نفوذ آن به قسمتهای داخلی یعنی پالپ دندان جلوگیری نماید. به این ترتیب آن می‌تواند از عصبکشی دندان نیز جلوگیری نماید.
با اینکه بیشتر مردم تصور می‌کنند فلوراید تراپی فقط برای کودکان انجام میشود، اما اینطور نیست و برای بزرگسالان نیز مناسب است. طبق تحقیقاتی که در سالهای اخیر صورت گرفته است کودکان و نوجوانانی که در طول یکسال از درمان‌های فلوراید استفاده کرده‌اند، ۴۳درصد کمتر از بقیه به پوسیدگی دندان و حفره مبتلا شده‌اند. همینطور قبل از اینکه فلوراید به خمیر دندانها اضافه شود، افرادی که از آب آشامیدنی حاوی فلوراید استفاده می‌کردند، ۴۰ تا ۶۰ درصد کمتر از بقیه دچار پوسیدگی و حفره دندان می‌شدند.
توصیه می شود فلورایدتراپی در مطب و توسط بهترین دندانپزشک کودکان انجام شود. از وقتی که همه دندان های شیری رویش یافتند (حدود ۳ سالگی) شروع شود و تا ۲ سال بعد از رویش آسیای دوم دائمی (حدود ۱۴ سالگی) با نظر دندانپزشک هر ۶-۳ ماه یکبار ادامه یابد. همزمان با فلورایدتراپی در مطب، ممکن است دندانپزشک برای برخی کودکان بالای شش سال که در خطر بالای ایجاد پوسیدگی دندان هستند، کاربرد دهان شویه فلوراید را در منزل تجویز کند.
اگر شما از تحلیل لثه یا حساسیت دندانی رنج می‌برید، درمان فلوراید می‌تواند به شما در سلامت دندانهایتان کمک زیادی بکند. همینطور اگر هزینهی درمان‌های عصبکشی و تاج دندان یا بریج برای شما زیاد است، فعلا می‌توانید برای مدتی از فلوراید تراپی استفاده کنید تا پوسیدگی دندان را مهار نمایید.
