سرطان دهان
سرطانی را که در داخل حفره دهان و در اندام هایی چون لب‌ها، لثه‌ها، زبان و آستر داخلی گونه‌ها و سقف دهان ایجاد می شود، به عنوان سرطان دهان می شناسند.
علائم این نوع سرطان عبارتند از:
- زخم لب یا دهان که التیام نیافته است.
- دندان‌های شل شده
- ضخامت و برجستگی در دهان
- درد دهان
- بلعیدن دشوار یا دردآور
- کاهش وزن بدون دلیل
- تغییر در صدا یا مشکلات سخن گفتن
- خونریزی یا بی‌حسی در دهان
- دشواری در حرکت دادن فک
- لکه‌های قرمز یا سفید روی آستر دهان شما متداول هستند و به ندرت سرطانی هستند، اما گاهی اوقات می‌توانند به سرطان تبدیل شوند.
- احساس اینکه چیزی در گلو گیر می‌کند
- درد زبان
- صدای خشن
- درد در گردن و یا گوش که از بین نمی‌رود
عوامل موثر در بروز سرطان دهان
به طور کلی سرطان زمانی رخ می‌دهد که یک جهش ژنتیکی سبب می‌شود تا سلول‌ها بدون کنترل، رشد کنند. سرطان حفره دهان معمولا در یک بخش از دهان شروع شده و سپس به بخش‌های دیگر دهان، تا سر و گردن و بقیه بدن انتشار می یابد.
علت دقیق جهش ژنی، ناشناخته است، اما شواهدی وجود دارد که عوامل خطرناک خاصی احتمال ابتلا به سرطان دهان را افزایش می‌دهند:
- سیگار کشیدن یکی از عوامل خطر مهم برای ابتلا به این سرطان است.
- مصرف دخانیات و الکل عامل مهمی برای سرطان هستند.
- سیگاری‌ها سه برابر بیشتر از غیر سیگاری‌ها مبتلا به سرطان می‌شوند.
- قرار گرفتن در معرض اشعه ماورا بنفش
- رژیم غذایی سرشار از گوشت قرمز و غذاهای سرخ‌شده
- بیماری رفلاکس معده به مری: نوعی بیماری گوارشی که در آن اسید از معده به مری بازمی‌گردد.
- عفونت ویروس اچ پی وی (ویروس پاپیلومای انسانی)
- پرتو درمانی در ناحیه سر وگردن
- آدامس جویدن مکرر
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، به خصوص آزبست، سولفوریک اسید و فرمالدهید
تشخیص سرطان دهان
دندانپزشک ممکن است اولین فردی باشد که علائم سرطان حفره دهان را تشخیص می‌دهد.
برای تشخیص سرطان، معمولا نمونه‌برداری انجام می دهند که در آن یک نمونه کوچک از بافت برای بررسی سلول‌های سرطانی در نظر گرفته می‌شود.
گاهی‌اوقات برای بررسی نواحی مشکوک نیاز به بافت برداری (بیوپسی) است. انواع مختلفی از «بیوپسی» وجود دارد و انتخاب بهترین گزینه برعهده‌ی پزشک خواهد بود. بسیاری از پزشکان از روش بیوپسی براش استفاده نمی‌کنند.
زیرا این روش، علی‌رغم سادگی در صورتی که نتیجه «بیوپسی» مثبت باشد، باید از «بیوپسی اسکالپِل» یا بافت‌برداری با تیغ جراحی هم استفاده شود.
تست بِراش روشی است که با وسیله‌ای مخصوص از بافت دهانی نمونه برداری می‌شود؛ انواع بیوپسی با تیغ جراحی عبارتند از:
بیوپسی اکسینال و انسیالیزه.
در مورد اول تمام بافت مورد نظر و مورد دوم، تنها بخشی از ناحیه‌ی مورد نظر برداشته می‌شود. پزشکان بنا به طبیعت مشکل و لزوم برداشتن بافت از یکی از این دو روش «بیوپسی» بهره می‌برند.
بعضی از پزشکان نیز با لیزر کار «بیوپسی» را انجام می‌دهند.
اگر سرطان حفره دهان تشخیص داده شود، کار بعدی تعیین مرحله سرطان است.
آزمایش‌های تشخیصی دیگر عبارتند از: آندوسکوپی، تست‌های تصویربرداری مثل تصاویر اشعه ایکس ، سی تی اسکن و ام آر آی.
مراحل پیشرفت سرطان دهان
- مرحله اول: تومور کمتر از ۱ اینچ است و هنوز به غدد لنفاوی سرایت نکرده است.
- مرحله دوم: تومور بیشتر از ۱ تا ۲ اینچ است و به غدد لنفاوی سرایت نکرده است.
- مرحله سوم: تومور بیش از ۲ اینچ است اما به غدد لنفاوی نزدیک تومور گسترش‌یافته است اما تومور در غدد لنفاوی بیش از یک اینچ نیست.
- مرحله چهارم: سرطان بافت اطراف دهان، لب‌ها و احتمالا اطراف غدد لنفاوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ یا به بقیه بدن سرایت کرده است.
انواع روش های درمانی
درمان سرطان دهان به عوامل زیر بستگی دارد:
- نوع و اندازه سرطان
- درجه و میزان گسترش آن
- سلامت عمومی فرد
اگر سرطان فراتر از دهان و یا گلو پخش نشده باشد، با استفاده از جراحی درمان امکان پذیر میباشد. اگر سرطان زیاد باشد یا به گردن نیز سرایت کرده باشد، ممکن است برای کنترل آن جراحی، پرتودرمانی و حتی شیمی‌درمانی ضروری باشد.
- روش جراحی
برداشتن تومور شامل حذف تومور و حاشیه بافت سالم در اطراف آن است. یک تومور کوچک به جراحی کوچک نیاز دارد، اما برای تومورهای بزرگ‌تر، جراحی ممکن است شامل برداشتن برخی از زبان یا استخوان آرواره باشد. اگر سرطان به غدد لنفاوی در گردن سرایت کند، غدد لنفاوی و بافت مرتبط با آن با عمل جراحی خارج می‌شوند.
اگر جراحی به طور قابل‌توجهی ظاهر صورت و یا توانایی بیمار را برای صحبت کردن، خوردن یا هر دوی آن‌ها تغییر دهد، جراحی ترمیمی ممکن است ضروری باشد. این جراحی شامل استفاده از پیوند پوست، ماهیچه و یا استخوان از قسمت‌های دیگر بدن است. ممکن است ایمپلنت دندان مورد نیاز باشد.
- پرتودرمانی
سرطان حفره دهانی به طور خاص نسبت به پرتو درمانی حساس است، پزشک در این درمان از اشعه ایکس با انرژی بالا یا ذرات تابشی برای آسیب زدن به DNA سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند و توانایی آن‌ها را برای تکثیر از بین می‌برد. در پرتودرمانی بیرونی، منبع اشعه، بیرون از بدن است در حالی که در پرتودرمانی داخلی، دانه‌های رادیواکتیو را می توان در نزدیکی داخل بدن قرار داد. پرتودرمانی داخلی، اغلب برای درمان بیماران با مراحل اولیه سرطان زبان مورد استفاده قرار می‌گیرد. مواد رادیواکتیو به صورت مستقیم به داخل تومور وارد می‌شود. معمولا بیمار تحت بی‌حسی عمومی قرار گرفته و این درمان با یک دوره ۱ تا ۸ روزه طول می‌کشد.
نکته: فرد مبتلا به سرطان دهان اولیه ممکن است تنها به پرتودرمانی نیاز داشته باشد، اما همچنین می‌تواند با جراحی، شیمی‌درمانی و یا هر دو تجویز شود تا مانع بازگشت سرطان شود.
در صورتی که بیمار در مراحل اولیه سرطان حفره دهانی باشد، درمان ممکن است سرطان را از بین ببرد.
- شیمی درمانی
سرطان پیشرفته ممکن است با شیمی‌درمانی و همچنین پرتو درمانی درمان شود، به خصوص اگر شانس قابل‌توجهی برای بازگشت سرطان وجود داشته باشد. شیمی‌درمانی شامل استفاده از داروهای قوی است که به DNA سلول‌های سرطانی آسیب می‌رساند. شیمی‌درمانی گاهی اوقات می‌تواند به بافت سالم آسیب برساند.
تاثیرات زیان‌آور شیمی درمانی مانند: خستگی، استفراغ، تهوع، ریزش مو، تضعیف سیستم ایمنی. این عوارض معمولا بعد از خاتمه درمان از بین می‌روند.
انواع روش های درمانی سرطان دهان بسته به مرحله بیماری
مرحله بندی و درجه‌بندی برای انتخاب بهترین درمان بسیار کمک کننده است:
- سرطان دهان اولیه: معمولا با یک جراحی کوچک قابل‌درمان است.
- سرطان دهان متوسط: هنوز هم شانس بالایی برای درمان دارد، اما قطعا به جراحی و پرتودرمانی طولانی نیاز دارد.
- سرطان دهان پیشرفته: شانس کمتری برای درمان دارد و قطعا به تمام ۳ درمان (جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی) نیاز دارد.
چه کسانی به سرطان دهان مبتلا می‌شوند؟
بنا به گزاری انجمن سرطان آمریکا، مردان ۲ برابر زنان به سرطان دهان مبتلا می‌شوند و مردان بالای ۵۰ سال هم بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به این سرطان هستند.
چشم‌انداز سرطان دهان
به‌طور کلی، شانس زنده‌ماندن یک سال برای بیماران در تمام سطوح سرطان دهان و گلو ۸۱ درصد است و این شانس برای افرادی که به مدت ۵ و ۱۰ سال به این بیماری مبتلا هستند، به ترتیب ۵۶ و ۴۱ درصد است.
پیشگیری از سرطان دهان
برای پیشگیری از ابتلا به این سرطان به موارد زیر دقت کنید:
- از مصرف دخانیات و الکل اجتناب کنید.
- رژیم غذاییسالمی داشته باشید.
- قرارگرفتن درمعرض آفتاب را محدود کنید. به مدت طولانی درمعرض آفتاب‌بودن باعث افزایش خطر سرطان لب، به‌ویژه لب پایینی می‌شود. وقتی درمعرض تابش نور خورشید هستید باید از کرم ضد آفتابUV-A/B استفاده کنید؛ یعنی کرم‌هایی که در مقابل اشعه‌های فرابنفش موج‌بلند و متوسط از پوست بدن و لب‌ها محافظت می‌کنند.
توصیه نهایی
با انجام اقدامات زیر نیز به تشخیص زودهنگام سرطان احتمالی در بدن کمک خواهید کرد:
- خود را حداقل یکبار در ماه معاینه کنید.
به کمک آیینه و چراغ‌قوه لب‌ها و قسمت جلویی لثه را ببینید و لمس کنید. سرتان را به سمت عقب بگیرید و سقف دهان خود را لمس کرده و به آن نگاهی بیندازید. به پوشش داخلی گونه‌ها و قسمت‌های عقبی لثه هم توجه کنید.
زبان‌تان را بیرون بیاورید و به تمام سطوح نگاه کنید: سقف دهان، انتهای گلو، زیر فک و دو طرف گردن را لمس کنید تا ببینید توده یا برآمدگی غدد لنفاوی در این نواحی دیده می‌شود یا خیر. درصورتی‌که هرگونه علائم سرطان دهان یا تغییری در نواحی نام‌برده مشاهده کردید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
- به صورت منظم به دندانپزشک مراجعه کنید:
هر چقدر هم خودتان دست به معاینه بزنید و اوضاع را بررسی کنید، باز هم ممکن است زخم یا لکه‌هایی خطرناک و ریز از دیدتان دور مانده باشند.
انجمن سرطان آمریکا به افراد بالای ۲۰ سال توصیه می‌کند، هر ۳ سال یکبار برای چکاپ نزد دنداپزشک بروند. افراد بالای ۴۰ سال هم باید به‌طور سالیانه برای معاینه‌ی دهان و دندان به دندانپزشک مراجعه کنند.
با مراجعه به دندانپزشک از او بخواهید که وضع دهان و دندان را معاینه کند. هر چقدر زودتر متوجه وجود سرطان بشوید، موفقیت درمان بیشتر خواهد شد.
