تبخال چیست؟
تبخال، یک ضایعه پوستی موقتی و عود کننده است که توسط ویروسی موسوم به هرپس سیمپلکس (Herpes simplex) بر روی لب یا اطراف دهان و حتی داخل دهان (لثه و سقف دهان) ایجاد می شود.
این ویروس به صورت نهفته و خفته در بدن اکثر افراد سالم و طبیعی وجود دارد. مطالعات نشان داده است که ٩٠٪ بزرگسالان تا سن ۶٠ سالگی حامل این ویروس هستند ولی تنها ۴۰% از ناقلین ویروس، تظاهرات بالینی را در طی زندگی نشان می دهند. ویروس هرپس سیمپلکس معمولا در سالهای اولیه کودکی به صورت یک سرماخوردگی وارد بدن شده و در گره های عصبی جای می گیرد.
ویروس هرپس سیمپلکس ممکن است در طول زندگی فرد به علل متعددی مثل تب، آفتاب سوختگی، درد، جراحی، ضربه (تروما)، کم خوابی، عادت ماهیانه در بانوان و استرس های روحی یا جسمی، بیدار شده و خود را از مسیرهای عصبی به پوست لبها یا مخاط دهان برساند و ایجاد ضایعه نماید.
در برخی افراد فعالیت های ساده ای مانند کوهنوردی یا جلسات درمان دندانپزشکی نیز می تواند باعث بروز تبخال شود؛ بنابراین این تصور که «تبخال در اثر آلودگی وسایل دندانپزشکی ایجاد شده است» کاملا غلط است.
تبخال کاملاً با آفت متفاوت است و حتی محل‌های بروز این دو با هم فرق دارند. ویروس‌های هرپس، سلول‌های عصبی را آلوده می‌سازند و ممکن است بطور مخفی در سلول‌های عصبی به حالت خفته درآیند. بر اثر تحریک (مانند استرس، بیماری زمینه ای مثل سرماخوردگی و غیره)، ویروس از حالت خفته به حالت فعال در می‌آید.
ویروس از طریق آکسون‌های عصبی به پوست برمی‌گردد و در آنجا تکثیر شده و ایجاد تبخال می‌کند.
به طور میانگن تا سه بار درسال ممکن است با فعال شدن ویروس هر پس، ابتلا به تبخال در افراد ناقل ویروس مشاهده شود.
محل عود تبخال در طول زندگی هر فرد ثابت است و همواره یک محل خاص را درگیر می کند، مثلا همیشه در سمت راست لب فرد ظاهر می شود.
مراحل بروز تبخال
ابتدا در محل احساس خارش یا گزگز خواهید داشت، سپس قرمزی و تورم و ناراحتی مختصر ایجاد می گردد. بدنبال آن معمولا خوشه ای از تاولهای ریز ظاهر می شود و به تدریج جای خود را به زخمهای دردناک خواهند داد. زخمها خشک شده و دچار ترک و خونریزی می گردند و در آخر یک تورم مختصر و قرمز رنگ ایجاد شده و محو می شود. تبخال بدون درمان خاصی طی ٢-١ هفته خودبخود بهبود خواهد یافت.
مشکل عمده ای که تبخال ایجاد می کند به ویژه در خانم ها، مقوله زیبایی صورت است که آن هم گذرا است.
اگر سیستم ایمنی بدن فرد سالم باشد، بروز تبخال نگران کننده نیست، ولی در بیماران دچار ضعف یا سرکوب سیستم ایمنی مانند مبتلایان به لوسمی، هپاتیت، دریافت کنندگان پیوند اعضا یا بیمارانی که تحت شیمی درمانی سرطان هستند، یک تبخال ساده می تواند گسترش یافته یا خودبخود بهبود نیابد و در نتیجه ناراحتی زیادی ایجاد کند. در نوزادان و افراد سالخورده هم تبخال می تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
آیا با بروز تبخال می توان اقدامات دندانپزشکی انجام داد؟
در صورت بروز علایم صبور باشید، این ضایعه در افراد سالم محدود بوده و خود به خود بهبود می یابد.
بهتر است که تا زمان بهبود علائم، هر گونه جلسه درمان دندانپزشکی را لغو کنید.
در مورد بیمارانی که تحت درمان ارتودنسی ثابت هستند، توصیه می گردد برای کاربرد دستگاه ارتودنسی خود با متخصص ارتودنسی مشورت نمایند.
تماس دهانی مانند بوسه نداشته باشید. غذا، نوشیدنی، وسایل شخصی مانند مسواک و حوله خود را از سایرین جدا کنید.
مراجعین دندانپزشکی را دو گروه تشکیل می‌دهند. بیماران اورژانس که با درد شدید و غیرقابل کنترل مراجعه کرده و مبتلا به هر پس هستند، حتی الامکان در مراکز درمانی با کنترل عفونت می‌توانند درمان اورژانسی شوند. در برخی مواقع داروهای ضد ویروس هم برای این بیماران تجویز و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما برای مراجعین عادی این اجبار وجود ندارد. وقت درمان آن‌ها تا زمان بهبود تبخال آن‌ها (که می‌تواند با خشک شدن زخم یا محو کامل آن مشخص شود) کنسل می‌شود. به این ترتیب خطرات پخش ویروس در محیط درمانی برطرف می‌شود.
برای دندانپزشکان هم کار برای بیماران دچار تبخال عوارضی دارد و می‌تواند نوعی از زخم انگشت (به نام هرپتیک ویتلو) ایجاد کند.
افرادی که سابقه ابتلا به تبخال دارند، قبل از اینکه به دندان پزشکی مراجعه کنند باید قرص مربوط به جلوگیری فعال شدن ویروس تبخال را هر شش ساعت مصرف کنند، زیرا این ویروس در بدن آن‌ها است و در برخورد و فشار اقدامات دندان پزشکی فعال می‌شود.
از آنجا که فشار وارد شده بر لب می تواند منجر به فعال شدن تبخال شود، بهتر است افرادی که سابقه ابتلا به تبخال دارند، قبل از اینکه به دندان پزشکی مراجعه کنند قرص مربوط به جلوگیری از فعال شدن ویروس تبخال را هر شش ساعت یک بار مصرف کنند، چرا که این ویروس در بدن آن‌ها وجود دارد و در برخورد و فشار اقدامات دندان پزشکی فعال خواهد شد.
چه عواملی باعث می‌شود که تبخال بزنیم؟
عامل اصلی این عارضه همانطور که گفته شد ویروس می‌باشد اما این ویروس به‌صورت نهفته در اعصاب باقی می‌ماند و در مواقعی با تحریک مجدد فعال شده و زخم ایجاد می‌کند. در استرس‌های روانی یا فیزیکی، بروز تبخال بیشتر می‌شود.
بارداری یا عادت ماهیانه، نقص ایمنی، سرما، نورخورشید، خستگی بیش از حد، سرماخوردگی، نور خورشید و اعمال دندانپزشکی یا جراحی ممکن است که عوامل آغازگر فعالیت مجدد ویروس هر پس باشند. اعمال دندانپزشکی از جمله مواردی است که هم به دلیل استرس‌های قبل از مراجعه بیماران (که البته این نوع استرس بی‌مورد است: و هم تحریک فیزیکی بافت‌های دهان حین کار، می‌توانند محرک بالاقوه بروز تبخال باشند.
این عارضه معمولاً بین دو تا سه هفته از شروعش، خودبه‌خود در افراد سالم برطرف می‌شود.
اما در بیماران دچار نقص ایمنی گاهی درمان ویروسی برای هرپس در نظر گرفته می‌شود. کسانی که بعد از مراجعه به دندانپزشک یا قبل از مراجعه (به دلیل استرس) تبخال می‌زنند می‌توانند داروها را به‌صورت پیشگیرانه با مشورت با دندانپزشک خود استفاده کنند.
پیشگیری و درمان
اگرچه نمی‌توان تبخال را معالجه کرد یا به‌کلی از آن پیشگیری کرد، اما راه‌هایی وجود دارد که می‌تواند توالی بروز آن را کاهش دهد یا مدت بروز آن را محدود کند. پیشگیری از مبتلا شدن افراد غیر آلوده به ویروس با رعایت بهداشت فردی، کنترل عفونت شدید و رفع محرک‌های ویروس هر پس (مانند استرس، نور آفتاب و …) ممکن است. زمانی که زخمها دردناک هستند از مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن، استامینوفن و … برای کاهش درد میتوان استفاده کرد. در کودکان برای کنترل درد هرگز نباید از آسپرین استفاده کرد.
تبخال می تواند بر اثر روبوسی به دیگران سرایت کند، پس ترجیحا وقتی که به تبخال دچار شدید با کسی رو بوسی کنید. همچنین بهتر است تا زمانی که تبخال شما بهبود نیافته است، از چنگال، لیوان، قاشق و ظروف جداگانه استفاده کنید .
در صورتی که فرد اصلا به تبخال مبتلا نشده اما در دندان پزشکی به این ویروس مبتلا شود نشان می‌دهد که وسایل دندان پزشکی به ویروس تبخال آلوده بوده است، اما بیشترین علل ابتلا به تبخال وسایل مربوط به دندان پزشکی نیست بلکه به علت فشار و عملی است که حین اقدامات دندان پزشکی ایجاد می‌شود.
دو نوع درمان برای تبخال بکار گرفته می‌شود. کرم‌های مخصوص برای افرادی که به صورت مکرر مبتلا به تبخال می‌شوند. همچنین واکسن فلج اطفال نیز برای مهار ویروس تبخال استفاده می‌شود.
از افرادی که در معرض خطر هستند مانند نوزادان، سالخوردگان و افراد دچار نقص سیستم ایمنی دوری نمایید.
در صورتی که فرد اصلا به تبخال مبتلا نشده اما در دندان پزشکی به این ویروس مبتلا شود نشان می‌دهد که وسایل دندان پزشکی به ویروس تبخال آلوده بوده است، اما بیشترین علل ابتلا به تبخال وسایل مربوط به دندان پزشکی نیست بلکه به علت فشار و عملی است که حین اقدامات دندان پزشکی ایجاد می‌شود.
افرادی که به دفعات دچار تبخال می شوند معمولا محل بروز و علائم اولیه آنرا بخوبی می شناسند، بنابراین در صورت تشخیص در مراحل اولیه با کاربرد پماد موضعی و داروهای خوراکی ضد ویروس (با تجویز پزشک) می توانند شدت علایم را کاهش دهند. تجربه نشان داده است که کمپرس سرد محل تبخال قبل از بروز تاول و زخم نیز به کنترل علایم کمک خواهد کرد.
