بوی بد دهان یا هالیتوزیس
بوی بد دهان یا تنفس بدبو، موضوعی آزار دهنده است و بعضی اوقات می تواند موجب نگرانی و اضطراب فرد شود.
با وجود اینکه داروخانه‌ها پر از آدامس، خوشبوکننده‌ها، دهانشویه‌ها و سایر محصولات جهت درمان بوی بد دهان هستند، اما بیشتر این محصولات تاثیری موقتی دارند و درمانی دائمی بوی بد دهان نیستند.
بوی بد دهان می تواند علل گوناگون داشته باشد؛ از عوامل دهانی و دندانی گرفته تا عوامل خارج دهانی. البته عوامل داخل دهانی بسیار شایع‌تر هستند و در بیشتر مواقع، می توان بوی بد دهان را با حفظ بهداشت دهان و دندان بهبود بخشید.
در سایر موارد نیز برای درمان این مشکل باید به دندانپزشک یا پزشکا متخصص دیگر مراجعه کرد.
بوی بد دهان عمدتاً در اثر فعالیت و تکثیر باکتری‌های داخل دهان است که منجر به تولید مولکول‌های شیمیایی میشود که حاوی سولفور است و بوی ناخوشایندی دارند.
موارد مختلفی كه باعث بوی بد دهان مي شوند عبارتند از
علت بوی بد دهان
- دلايل غير مرتبط با حفره دهان
این علل عبارتند از : ناراحتيهای گوارشی ،سينوزيت، كم آبی بدن، مصرف پياز يا سير و سيگار كشيدن. - دلايل مرتبط با حفره دهان
این علل شامل سه بخش می شوند:
- دندان ها و لثه ها
شایع‌ترین دلایل بوی نامطبوع دهان را باید در لثه‌ها و دندانها یافت.
باقی ماندن پلاک میکروبی روی دندان باعث ایجاد پوسیدگی میشود که در صورت پیشرفت و ایجاد حفره به محلی مملو از باکتری و محصولات باکتریایی تبدیل میشود که خود از عوامل بوی بد دهان است.
پیشرفت پوسیدگی به نوبه خود باعث التهاب و عفونت ریشه‌ها و ایجاد آبسه‌های دندانی خواهد شد که خود از دیگر عوامل بوی بد دهان خواهد بود.
شیار لثه‌ای یک ناحیه آناتومیک طبیعی است که عمق آن میتواند بین ۱ تا ۳ میلیمتر باشد. در بیماری‌های لثه شیار لثه از حد طبیعی عمیق‌تر شده و اغلب قابل تمیز کردن با مسواک و نخ دندان نیست و محل مناسبی برای تجمع باکتریها محسوب میشود.
- التهاب لثه
لثه ملتهب بسیار مستعد خونریزی است و با کوچکترین تحریکی خون می‌آید که خود نیز از عوامل ایجاد بوی نا‌خوشایند است. عدم درمان ژنژیویت، آن را به پریودنتیت تبدیل میکند که از مرحله قبل وخیم‌تر است و به همان نسبت باعث بوی زننده‌ای میشود.
جرمهای زیر لثه که در زیر لبه لثه قرار گرفته و به راحتی دیده نمی‌شوند نقش اصلی را در بروز بیماری لثه دارند و می‌توانند عاملی در بروز بوی بد دهان در افراد باشند.
تحلیل لثه
تحلیل لثه موجب حساس شدن دندان ها و بوی بد دهان می شود. البته بعد از رشد باکتری های ناشی از پلاک های تشکیل شده میان دندان ها که اصلی‌ترین دلیل بوی بد دهان است؛ عفونت کردن نیز یکی دیگر از دلایل اصلی بوی بد دهان است که می تواند در اثر تحلیل لثه ایجاد شود. خوشبختانه با ایمپلنت دندان می توانید مشکل تحلیل لثه را حل کرده و از ایجاد بوی بد دهان به دلیل تحلیل لثه پیشگیری کنید.
عامل اصلی التهاب لثه و ايجاد بوی بد دهان
علاوه بر موارد گفته شده مانند(ترميمهاي نامناسب،پوسيدگي،دخانيات و غيره)،مورد ديگري به نام پلاك باكتريايي وجود دارد كه از يك پلاكت زرد رنگ،نرم و چسبنده ،۲ ساعت بعد از مسواك زدن تشكيل مي شود و طي فرايند شناخته شده اي تبديل به جرم مي شود.
جرم های دندانی بر اساس ارتباط با لثه ای به دو گروه بالا لثه ای و زير لثه ای تقسيم می شود كه عاملی برای ايجاد بوی بد دهان هستند:
جرمهای بالا لثه ای و تخريب لثه
معمولا” قابل رويت هستند و ممكن است محدود به يك دندان يا گروهي از دندانها شوند و نسبت به جرم زير لثه اي آسيب كمتري مي رسانند
جرمهای زير لثه و بوی بد دهان
در زير لبه لثه قرار گرفته و به راحتي ديده نمي شود و در معايناتي كه فرد در دندانپزشكي انجام مي دهد اين جرم لثه كشف شده و بسيار چسبنده و متراكم هستند و نقشي اصلي در بروز بيماريهاي لثه و بروز بوي بد دهان در افراد دارند.
- خشکی دهان
بزاق از ترکیب‌های بسیار با ارزشی است که دهان را به طور دائم تمیز میکند. همچنین بزاق ترکیب‌های حاصل از باکتری‌های پوسیدگی‌زا را خنثی و به پیشگیری از پوسیدگی کمک میکند. بنابراین یکی از عوارض کمبود بزاق میتواند بوی بد دهان باشد. کم آب شدن بدن به هر دلیلی مانند تشنگی و گرسنگی طولانی یا مصرف برخی داروها میتواند باعث خشکی دهان شود.
هنگام خواب میزان ترشح بزاق به طور طبیعی کاهش می‌یابد که دلیل مهم بوی خاص دهان در ابتدای صبح است به خصوص در افرادی که خر خر میکنند یا با دهان باز می‌خوابند.
گاهی خشکی دهان میتواند به صورت ثانویه به دنبال یک بیماری یا استفاده از داروها ایجاد شود. در این نوع خشکی دهان، بزاق یا اصلا وجود ندارد یا بسیار اندک است و بوی بد ناشی از آن نیز اغلب شدید است.
- سیگار کشیدن
دود سیگار به علت بوی تند ترکیب شیمیایی آن باعث خشکی دهان و همچنین مستعد کردن محیط برای ایجاد بیماری‌های لثه میشود.
- زبان
سطح زبان مملو از پرزهای چشایی است که طبعاً بین پرزها، شیارها و فضاهایی تشکیل میشود به طوری که عمق این شیارها خصوصاً در قسمت عقب زبان بسیار بیشتر است. این فضاها منطقه مناسبی برای رشد و تکثیر باکتری‌های گرم منفی است که باعث بوی بد دهان میشوند.
عوامل خارج حفره دهانی
- بیماری‌های سیستمیک
در افراد مبتلا به دیابت حالتی به نام کتواسیدوز دیابتی وجود دارد که در آن بدن قادر به شکستن گلوکز و استفاده از آن به‌عنوان مهمترین منبع انرژی نیست. در این حالت بدن شروع به شکستن چربی میکند و به دنبال آن در بدن یک ماده شیمیایی به نام کتون تولید میشود که منجر به تولید نفس نامطبوع در بیماران دیابتی میشود.
نارسایی کبد یکی دیگر از دلایل بوی نامطبوع دهان است و گاهی این علامت در تشخیص زود هنگام بیماری‌های کبدی بسیار موثر است.
نفس افراد مبتلا به نارسایی مزمن کلیه معمولاً بوی ماهی یا آمونیاک می‌دهد که دلیل آن غلظت بالای اوره در بزاق است.
سینوزیت، برونشیت و تورم لوزه‌ها از دیگر عوامل بوی بد دهان هستند. همان طور که می‌دانید سینوس‌ها به محیط داخل دهان راه دارند و می‌توانند عفونت و باکتریها را به آنجا منتقل کنند که این یکی از اصلی‌ترین دلایل بوی بد دهان است.
بازگشت اسید معده به سمت بالا و ورود آن به دهان یکی از دلایل بوی بد دهان است. تحقیقات نشان داده‌اند که باکتری هلیکو باکتر پیلوری که موجب زخم معده میشود، اگر وارد دهان شود باعث بوی بد دهان میشود.
رفلاکس معده میتواند علاوه بر بوی بد دهان، منجر به حساسیت دندانها در برابر سرما و گرما شود.
- رژیم غذایی
معده شما، هنگامی که سیر، پیاز و یا مواد غذایی با بوهای تند می‌‌خورید، مواد موجود در این غذاها را هضم و جذب میکند؛ این مواد وارد جریان خون شده و از طریق خون به ریهها می‌‌رسند و باعث ایجاد بوی بد هنگام تنفس میشوند. این بوی بد عموماً تا ۷۲ ساعت ادامه دارد و پس از آن، از بین می‌‌رود. نوشیدن برخی نوشیدنی‌‌ها با بوی قوی، مانند قهوه نیز میتواند در ایجاد بوی بد دهان مؤثر باشد.
- داروها
برخی از داروها چون باعث خشکی دهان میشوند، غیرمستقیم در ایجاد بوی بد دهان دخیل هستند. برخی از داروها هم در بدن فعل و انفعالات شیمیایی دارند که تأثیر آن در تنفس فرد به‌صورت بوی بد بروز میکند.
تشخیص علت با توجه به نوع بو
اگر شما یا دندان پزشکتان می توانید نوع بو را در تنفس بدبو تشخیص دهید ، این می تواند به مشخص کردن منشا آن کمک کند.
برای مثال، بوی بد و پنیری معمولا ً نشان می دهد که تنفس بدبو شما دارای منشای از بینی دارد .
بوی میوه ممکن است نشان دهنده دیابت کنترل نشده باشد.
بوی ماهی می تواند بیماری کلیه را نشان دهد ، زیرا افزایش سطح اوره ممکن است موجب بو ماهی شود.
بوی اسیدی می تواند نشانه ای از آسم و کیست فیبروسیس باشد .
بوی آمونیاک می تواند مشکلات کلیوی را نشان دهد .
بوی شیرین و ترشیدگی ممکن است نشان دهنده سیروز کبد باشد.
بوی مدفوع ممکن است به انسداد روده اشاره کند.
درمان بوی بد دهان
- رعایت بهداشت دهان
غالبا توجه به بهداشت دهان و رسیدگی به پاتولوژی دندانی مشکل را برطرف میکند. استفاده از مسواک و نخ دندان و حذف پلاک میکروبی در حذف بوی نامطبوع دهان بسیار موثر است.
- تمیز کردن زبان
لایه زرد یا سفید رنگ روی زبان میتواند موجب بدبو شدن دهان به خصوص در اول صبح شود. تمیز کردن زبان باید دو بار در روز به کمک تمیز کننده زبان انجام شود. تمیز کننده‌های زبان را باید به آرامی و بدون آسیب رساندن به جوانه‌های چشایی روی زبان استفاده نمود.
- نوشیدن آب
خشکی دهان به هر دلیل که باشد محل بسیار مناسبی برای فعالیت باکتریها ایجاد میکند که موجب بدبو شدن دهان میشود. برای حفظ رطوبت دهان و کاهش تکثیر باکتریها، وجود بزاق دهان ضروری است. تولید بزاق با توازن آب بدن رابطه نزدیکی دارد در نتیجه باید در طول روز به مقدار کافی آب نوشید.
- ترمیم دندان‌های پوسیده
حذف باکتری‌های دهان در رفع بوی نامطبوع دهان بسیار موثر است. همچنین جرم‌گیری دندانها با قلم‌های دستی و اولتراسونیک و حذف جرمهای بالا و زیر لثه‌ای در برطرف شدن بوی دهان بسیار کمک کننده است.
- درمان ضایعات ویژ
ضایعات دهان، بینی، سینوس‌ها، حلق، معده، ریهها و بیماری‌های سیستمیک باید تشخیص داده و درمان شوند.
- درمان بوی بد دهان با روش جراحی متداول
هدف اوليه در اين درمان حذف التهاب لثه و تصحيح شرايطي است كه باعث وقوع مشكلات لثه گرديده است.
درمان بوي بد دهان در اين روش در ۴ مرحله قابل انجام است كه در مراحل پيشرفته بيماري بوي بد دهان،معمولا” درمانهاي جراحي نيز غير قابل اجتناب هستند.
هدف از جراحي لثه دستيابي به عمق ضايعات و حذف باكتريهاي نفود كرده در ناحيه ريشه دندان و در استخوان پشتيبان آن است كه به صورت معمول اين قسنتها غير قابل دسترس هستند و همين عدم دسترسي باعث بوي بد دهان شده و فرد سر درگم مي ماند.
در درمانهاي متداول جراحي از ايجاد يك برش در لثه (فلپ) ، بافت لثه از سطوح استخوان جدا شده و جرم تشكيل شده ،بافت عفوني و التهاب حذف مي شوند.
پس از شستشوي ناحيه ي تحت جراحي با مواد ضد ميكروبي ،مجددا” بافت لثه را به محل اوليه برگردانده و بخيه مي خورد.و بعد ازاين جراحي دردهايي در ناحيه بخيه خورده بوجود خواهد آمد و استفاده از آنتي بيوتيك و مسكن ها حتمي مي باشد.
- رفع قطعی بوی بد دهان با ليزر دندانپزشكی بدون جراحی، خونريزی و درد
در اين روش جهت رفع بوي بد دهان از انرژي ليزر استفاده مي شود، نور ليزر از طريق يك سيم شيشه اي قابل انعطاف به سمت لثه هدايت مي گردد.
ليزر نوعي نور است كه مي تواند در بافت لثه به طور عميق نفوذ كند و باعث حذف باكتريهاي زير لثه شود ،بدون اينكه نيازي به جراحي متداول باز در لثه(فلپ) داشته باشد.
بنابراين ليزر مي تواند بافت عفوني و ملتهب لثه را در عميق ترين ضايعات لثه از بين ببرد.
با كاهش تعداد باكتريها توسط تابش ليزرمي توان از تجويز آنتي بيوتيكهاي فراوان وعوارض جانبي آنها خودداري كرد.
از آنجايي كه در درمان بوي بد دهان با ليزر،عروق خوني بسته مي شود و خونريزي حين جراحي و تورم لثه بعد از جراحي با ليزر وجود ندارد ،لذا روش ليزر مورد قبول و رضايتمندي بسياري از افراد مبتلا به بوي بد دهان شده است.
در درمان بوي بد دهان با ليزر،با انسداد الياف عصبي لثه، كاهش درد را در ۹۰ درصد افراد شامل مي شود.
در روش درمان بوي بد دهان با ليزر،مراقبتهاي ويژه ي پس از جراحي نيز حذف مي گردد، به طوري كه پس از پايان يافتن جلسه درمان،بيمار مي تواند بر خلاف روش جراحي متداول به راحتي غذا مصرف كند.
و در نهايت در روش درمان بوي بد دهان با ليزر با توجه به خاصيت جوش دادن بافت هاي لثه توسط تابش ليزر،نياز به بخيه زدن نمي باشد و احتمال تشكيل بافت اضافه در لثه(اسكار)به حداقل مي رسد.
با توجه به كاربرد ليزر در بوي بد دهان افرادي كه مبتلا به بوي بد دهان در قسمت حفره اي دهان بوده اند از اين روش بي خطر و سريع براي رفع بوي بد دهان خود كه به صورت ناشناخته اي از طريق لثه توليد مي شد استفاده كرده و ديگر از دوستان ، خانواده و همسر خود كناري گيري نمي كنند.
اقدامات پیشگیرانه
دندانپزشک ممکن است اقداماتی از جمله موارد زیر برای کمک به رفع این مشکل به شما پیشنهاد کند:
- استفاده از دهان‌شویه و خمیردندان
در صورتی‌که دلیل بوی بد دهان‌تان تجمع باکتری و وجود پلاک‌های دندانی باشد، دنداپزشک حتما یک دهان‌شویه‌ی مناسب برای از بین بردن باکتریها به شما معرفی خواهد کرد. او احتمالا خمیردندان‌های ضدباکتری به شما توصیه میکند که باکتری‌های ایجادکننده‌ی پلاک دندان را از بین می‌برند.
- مسواک زدن بعد از هر وعده‌ی غذایی
حتما بعد از تمام وعده‌های غذایی با خمیردندان حاوی فلوراید دندانها را مسواک بزنید (حداقل دو یا سه بار در روز)، حتی می‌توانید یک مسواک برای محل کارتان تهیه کنید تا بتوانید در وعده‌ی بین روز هم حتما دهان‌تان را مسواک بزنید. خمیر دندان‌هایی که خواص ضدباکتریایی دارند بوی بد دهان را کاهش می‌دهند.
- استفاده از نخ دندان حداقل یکبار در روز
نخ دندان باعث میشود ذرات غذا و پلاک‌های به جا مانده لابه‌لای دندانها از بین بروند و بوی بد دهان کمتر شود.
- مسواک زدن زبان
زبان شما محل تجمع باکتری‌هاست؛ بنابراین مسواک زدن زبان میتواند بوی بد دهان را کم کند. افرادی که اصطلاحا زبان‌شان بار دارد مثل سیگاری‌ها یا کسانی که دچار بیماری خشکی دهان هستند، تجمع باکتریها در زبان‌شان شدیدتر است و باید از اسکراپر (لایه‌بردار) زبان برای تمیز کردن زبان‌شان استفاده کنند. می‌توانید از مسواک‌هایی استفاده کنید که قسمت مخصوص تمیز کردن زبان دارند.
- تمیز کردن دندان های مصنوعی
دندان مصنوعی یا اجسام خارجی را که در دهان استفاده می‌کنید تمیز کنید.
اگر از دندان مصنوعی یا پلاک‌های اصلاح فک و دندان استفاده می‌کنید یا مجبور به استفاده از گاردهای مخصوص دندان هستید، حتما قبل از گذاشتن خوب تمیزشان کنید و بعد از غذا خوردن هم آنها را خوب بشویید.
- جلوگیری از خشکی دهان
برای آنکه دهان به اندازه‌ی کافی مرطوب باشد از سیگار کشیدن اجتناب کنید، به جای خوردن قهوه، نوشیدنی‌های غیرالکلی و الکل که به خشک شدن دهان منجر میشوند، آب زیاد بنوشید. برای تحریک ترشح بزاق، آدامس بدون قند بجوید یا آبنبات‌های رژیمی بمکید. اگر خشکی دهان‌تان مزمن یا شدید است به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید، آنها با دارو یا آماده‌سازی بزاق مصنوعی به شما کمک خواهند کرد.
- رژیم غذایی
همان‌طور که پیش از این هم گفته شد مواد غذایی مصرفی شما در ایجاد بوی دهان مؤثر هستند، پس اگر می‌خواهید دهان‌تان بوی بدی ندهد از خوردن سیر و پیاز اجتناب کنید. حواس‌تان باشد خوردن زیاد خوراکی‌های شیرین هم میتواند با بوی بد دهان مرتبط باشد.
- مراجعه به دندانپزشک
به‌طور منظم برای معاینات دهان و دندان به دندانپزشک مراجعه کنید. بهتر است این مراجعات دوبار در سال انجام شود تا وضعیت سلامتی دهان و دندان یا در صورت داشتن دندان مصنوعی، وضعیت دندان مصنوعی‌تان مرتب بررسی شود.
نتیجه گیری
بوی بد دهان به طور کلی می تواند ناشی از عوامل زیر باشد:
- فساد دندانی
- زخم های دهانی
- عفونت های دهانی
- تمیز کردن دندان ها به شیوه غلط
- استرس، اضطراب ، افسردگیپ
- روزه داری
- الکل
- سیگار کشیدن
- چرخه قاعدگی (در وسط چرخه)
- مصرف داروهای خاص
- عفونت های بینی و گلوپ
- رژیم غذایی
عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، از مهم ترین علل بوی بد دهان است. باکتریها، ذرات مواد غذایی باقی‌مانده بین دندانها را تجزیه میکنند. تجزیه باکتریایی و باقی ماندن مواد غذایی بین دندانها باعث ایجاد بوی بد در دهان میشود. رعایت بهداشت دهان، استفاده از دهان‌شویه، نخ دندان و مسواک میتواند این مشکل را به‌راحتی حل کند.
