اقدامات و مراقبت های بعد از درمان ارتودنسی
اقدامات بعد از درمان ارتودنسی، تنها به ردیف کردن دندانها و اصلاح موقعیت فکین ختم نمی شود، بلکه پس از خاتمه حتما لازم است دندانها توسط نگهدارنده ها یا ریتینر ها در موقعیت صحیح و نهایی خود حفظ شوند. این امر مستلزم مراجعات منظم به متخصص ارتودنسی بعد از درمان می باشد.
به طور معمول ویزیت های ۳ ماهه جهت معاینه و چکاپ دوره ای بیماران پس از باز کردن دستگاه ها در نظر گرفته می شود.
چنانچه این ملاحظات رعایت گردد قطعا دندانهای شما مرتب باقی می مانند. به عبارتی ارتودنسی را به یک بازی دو نیمه تشبیه می کنند. بدین مفهوم که صِرف خاتمه، به معنای پایان کار نیست بلکه نیمه دومی در پیش است که همان ریتنشن یا حفظ نظم دندانها می باشد.
چه بسا بیمارانی که علی رغم انجام بهترین درمان برای آنها به دلیل عدم رعایت دقیق ملاحظات بعد از درمان، به دلیل برگشت دندانها دوباره نیاز به ارتودنسی مجدد پیدا کرده اند. البته رعایت بهداشت هم از اهمیت بالایی برخوردار است. خصوصا در مورد فیکس ریتینر اگر با نخ دندان ارتودنسی حداقل روزی یکبار زیر آن تمیز نشود می تواند به التهاب لثه و نهایتا تحلیل لثه و استخوان منجر گردد.
تغذیه و رژیم غذایی پس از ارتودنسی
تغذیه بعد از خاتمه درمان نیز همچنان مستلزم مراعات ملاحظات ویژه می باشد. خصوصا اگر بیمار از نگهدارنده های ثابت استفاده کرده باشد. خوردن غذاهای سفت و گاز گرفتن با دندانهای جلویی می تواند سبب شکستن سیم ارتودنسی و جابجایی دندانهای شود. بنابراین توصیه می شود که بیماران قبل از شروع درمان با مطالعه اطلاعات کامل در خصوص اقدامات لازم و دریافت مشاوره از یک متخصص، آگاهانه نسبت به انجام این درمان اقدام کنند.
روش های حفظ نتیجه درمان
به دلایل زیر، برای حفظ دندانها در موقعیت مطلوب پس از ارتودنسی، کاربرد دستگاههای نگهدارنده یا ریتینر الزامی است.
- در دوره درمان ارتودنسی ثابت نیروهایی به بافت های لثه ای و دندان ها وارد می شود تا دندان ها به موقعیت ایده آل جابجا گردند. پس از پایان درمان، این بافت ها برای سازماندهی مجدد نیاز به زمان و حمایت دارند.
- بعد از پایان درمان، دندان ها در موقعیت جدیدی قرار می گیرند که برای آنها بیگانه است و تمایل به بازگشت به حالت اولیه را دارند.
- در کودکان و نوجوانان، ادامه رشد فکین می تواند احتمال بی نظمی دندانها را افزایش می دهد، این مساله بیشتر در ناحیه جلویی فک پایین رخ می دهد.
- در کنار کاربرد نگهدارنده های ارتودنسی، بیمار باید پس از برداشتن دستگاه جهت کنترلپوسیدگی ها یا مشکلات لثه احتمالی به دندانپزشک خانوادگی خود مراجعه کند.
بیمار در هنگام مراجعه به دندانپزشکی باید همواره دستگاه ارتودنسی نگهدارنده را همراه داشته باشد، چرا که ترمیم یا سایر اقدامات دندانپزشکی می تواند در قرارگیری مجدد نگهدارنده ها اختلال ایجاد کند.
استفاده از ریتینر برای حفظ نتیجه ی ارتودنسی ریتینرهایی که برای حفظ نتیجه درمان مورد استفاده قرار می گیرند، در دو گروه ثابت و متحرک طبقه بندی می شوند.
در بحث مقایسه بین روش های مختلف حفظ نتیجه درمان ارتودنسی باید گفت در اغلب مکاتب ارتودنسی حال حاضر دنیا از ریتینر ثابت برای دندانهای پایین و ریتینر متحرک برای فک بالا استفاده می شود، اگرچه برای کیس های مختلف ممکن است نیازمندی ما متفاوت باشد.
از آنجا که دندانهای جلویی فک پایین به خصوص در خانم ها تا دهه چهار زندگی حتی همچنان تمایل به نامرتبی دارد دادن فیکس ریتینر نسبت به نگهدارنده های متحرک می تواند اطمینان بخش تر باشد زیرا نیازی به همکاری بیمار بعد از گذاشتن ریتینر ندارد. به هر ترتیب، حتی نگهدارنده ثابت نیز همانگونه که عنوان شد باید مراقبت شود.
دیدگاهی که بسیاری از بیماران دارند این است که گمان می کنند درمان ارتودنسی با دیگر درمان های پزشکی متفاوت است و انتظار دارند به صِرف خاتمه، دندانها خودشان مرتب بمانند و با گذاشتن ریتینرها برای مدت کوتاهی اصرار به برداشتن آنها توسط متخصص دارند.
بهتر است که با دیدی واقع گرایانه به درمان ارتودنسی داشته باشید و اطمینان داشته باشید اگر ملاحظات بعد از درمان را رعایت کنید تا پایان عمر لذت دندانهایی کاملا مرتب و لبخندی زیبا را حفظ خواهید کرد.
نگهدارنده ها انواع مختلف دارند. طراحی نوع این نگه دارنده ها بر اساس طرح درمان بیمار بوده و توسط متخصص ارتودنسی به لابراتوار سفارش داده می شود. دستگاههای نگهدارنده (ریتینرها) به طور کلی ۲ نوع دارند: نگهدارنده ثابت و متحرک
ریتینر ثابت یا فیکس ریتینر بیشتر برای ناحیه جلویی قوس پایین استفاده می شود. زیرا دندان های این قسمت بسیار زیاد تمایل به برگشت دارند و نگهدارنده متحرک به دلیل امکان همکاری ضعیف بیمار ممکن است نتواند ردیف بدست آمده را حفظ کند.
نگهدارنده های متحرک به دو گروه هالی و اسیکس طبقه بندی می شوند که به دلیل متحرک بودن و امکان برداشتن آنها هنگام غذا خوردن، بهداشت بهتری دارند ولی ریسک عدم همکاری بیمار را به همراه دارند. برای قوس بالا بیشتر از ریتینرهای متحرک کمک گرفته می شود.
اقدامات پس از درمان ارتودنسی ثابت
پس از پایان درمان ارتودنسی ثابت و برداشتن دستگاهها (براکت ها)، درمان ارتودنسی به پایان نمی رسد، بلکه مرحله دوم و بسیار مهم درمان که مرحله نگهداری (ریتنشن) نام دارد آغاز می گردد.
بیمار باید به صورت دوره ای ترجیحا هر ۳ تا ۶ ماه جهت معاینه لثه و در صورت لزوم جرم گیری به دندانپزشک خانوادگی خود مراجعه کند.
اقدامات بعد از درمان ارتودنسی با نگهدارنده های ثابت
در برخی موارد، تنها گزینه موجود برای دوره نگهداری، نگهدارنده های ثابت هستند چون در این موارد پس از قطع درمان با نگهدارنده متحرک، احتمال برگشت وجود دارد.
در صورت رعایت صحیح بهداشت دهان و کنترل تجمع جرم، نگهدارنده ثابت حتی در طول ده ها سال باعث پوسیدگی یا بیماری لثه نخواهد شد.
اگر آسیبی به نگهدارنده ثابت وارد شود و این سیم ها از دندان جدا شده یا به شدت خم گردند، دیگر کنترلی بر دندان مورد نظر ندارند و طبعاً دندان به شکل نامطلوبی حرکت خواهد کرد.
در این شرایط مراجعه به دندانپزشکی که سیم ها را برای شما نصب کرده است
در اولین فرصت ممکن الزامی است.
وظیفه کنترل نگهدارنده های ثابت با بیمار است. زیرا اولین نفری است که از جابجایی و کنده شدن این سیم ها از پشت دندان خود مطلع می شود.
محدودیت اصلی آنها، دشواری در رعایت بهداشت دهان بویژه کاربرد نخ دندان است. این سیمها کشیدن نخ بین دندانها را مشکل کرده و احتمال تجمع جرم در سطوح پشتی دندانها را افزایش می دهد.
اقدامات بعد از درمان با نگهدارند های متحرک
این نگهدارنده ها می توانند پلاستیکی با اجزای فلزی (Hawley Retainer) یا کاملا شفاف (Essix) و بدون اجزای فلزی باشند.
در نوع اول اجزای فلزی برای افزایش گیر پلاک تعبیه شده است.
در نوع دوم سطح جونده دندانها و مقداری از کام بوسیله پلاک پوشیده می شود.
برای ساخت آنها باید از دهان بیمار قالب گیری شده و در لابراتوار بر روی قالبها پلاک متحرک ساخته شود.
این نگهدارنده ها باید همواره در محیط مرطوب باشند.
در خارج از دهان به سرعت رطوبت خود را از دست داده و تغییر شکل پیدا می کنند و در نتیجه روی دندانها قرار نخواهند گرفت. لذا اکیدا توصیه می شود در هنگامی که بیمار غذا می خورد یا مسواک می زند پلاک ارتودنسی را در ظرف آب یا جعبه پلاک مخصوص (و مرطوب) قرار دهد.
سایر ملاحظات بعد از درمان
- پلاک های ارتودنسی که بلافاصه بعد از اتمام درمان و برداشتن اتصالات و سیم ها، به بیمار داده می شود، باید حدوداً به مدت یک سال به صورت شبانه روزی و مستمر استفاده شود و تنها در موقع غذا خوردن و مسواک زدن از دهان خارج گردد.
هر نوع وقفه در استفاده از این دستگاهها چون از مواد پلیمر میباشند، موجب تغییرات حجمی در ابعاد پلاک شده و استفاده مجدد آنها ممکن است موجب جابجایی در دندانها شوند و لذا در مواردی که پلاک تغییر شکل یافته، شکسته و یا مفقود شده باشند میبایستی در اولین فرصت به ارتودنتیست مراجعه و نسبت به ساخت پلاک جدید اقدام شود.
- در برخی از بیماران نیاز به تثبیت بیشتر در دندانهای قدامی دارند که علاوه بر استفاده از پلاک های نگهدارنده، دندانهای جلوی بیمار از نواحی پشت (سطح زبانی) که قابل رویت نمیباشد با سیمی باریک بهم بسته میشوند که اصطلاحا به آن Splinting میگویند و معمولا حدود دو سال و در بعضی از بیماران تا زمان خاتمه رشد میبایستی در آن مکان باقی بمانند و در صورت صدمه و یا جدا شدن، مجددا چسبانده و ترمیم شوند. (نکته مهم آنستکه به دلیل تجمع مواد غذایی ، مسواک زدن مکرر در نواحی مذکور ضروریست).
- از جمله عوامل مهم دیگر که در ایجاد تغییرات در نظم دندانهای قدامی متعاقب اتمام درمان ارتودنسیو بخصوص در دندانهای فک پایین نقش دارد ، موقعیت و نحوه رویش : دندان عقل است. این دندان در صورتیکه جای کافی برای رویش نداشته باشد و یا در پشت دندانهای کرسی دوم گیر کرده باشند ، میتوانند با انتقال نیروهای رویشی به دندانهای کرسی موجب بهم ریختگی دندانهای جلو بیماران شوند. لذا از سنین حدود ۱۶ سالگی، بیمار میبایستی همواره مراقب دندانهای جلوی خود بوده و در صورت بروز تغییرات و بی نظمی به جراح متخصص فک و دهان و صورت مراجعه نموده ودندانهای عقلی را که جا برای رویش ندارند را خارج نماید.
- بیمارانی که مبتلا به ناهنجاری های «دندانی-فکی» بوده و درمانهای مشترک «ارتودنسی و جراحی» را در طرح درمان خود داشته اند و یک مرحله درمان ارتودنسی را در سنین پایین تر سپری نموده اند ، میتوانند بعد از زمانه خاتمه رشد که حدودا در ۱۸ سالگی میباشد به ارتودنتیست مراجعه نموده و مرحله آماده سازی کوتاه مدت برای عمل جراحی را با نظارت ایشان انجام داده و سپس با صلاحدید و راهنماییهای ایشان و معرفی جراح ، نسبت به عمل جراحی فکین خود اقدام نمایند.
- از جمله عوامل مهم و تاثیر گذار در سلامت انساج دندانی و نسوج نگهدارنده آنها وجود بیماریهای داخلی نظیر بیماری قند، پوکی استخوان، ارتروز و بیماری های غدد درون ریز میباشد. از انجمله اختلال در فعالیت غدد تیرویید و پاراتیرویید است که چنانچه دیر تشخیص داده شده و یا درمان صحیح انجام نپذیرد میتواند موجب تحلیل در استخوان، تحلیل ریشه دندانها ، و تحلیل لثه بیماران شود.
بنابراین به بیمارانی که دوره درمان ارتودنسی آنها خاتمه یافته است توصیه میگردد، تا در طول زندگی با مراجعه منظم به متخصصان مربوطه از سلامت عمومی خود اطمینان حاصل نمایند.
