مقدمه
شما برای مشکلات دهان و دندانتان به کدام دندانپزشک مراجعه می کنید؟
واقعیت این است که هر کدام از بیماریهای دهان و دندان در کودکان و بزرگسالان، می توانند توسط متخصص های دندانپزشکی جداگانه ای مداوا شوند .
عموم جامعه کم و بیش با رشته های تخصصی پزشکی آشنایی دارند، اما اغلب از تخصص های دندانپزشکی و شاخه های آن اطلاعات کافی ندارند .
امروزه بیشتر امور به سمت تخصصی شدن رفته است. اما با این حال، همانطور که ما برای درمان یک سرماخوردگی ساده، معمولا به پزشک عمومی مراجعه می کنیم و نیازی به متخصص بیماریهای عفونی یا گوش، حلق بینی نداریم، در مشکلات دندانی نیز در وهله اول نیاز به مراجعه به دندانپزشک متخصص نداریم و می توان به یک دندانپزشک عمومی مراجعه کرد.
سپس دندانپزشکان عمومی، در صورت لزوم و در بسیاری از موارد که در حیطه درمان آنها نیست، بیماران را به متخصص مربوطه ارجاع می دهند .
دوره دندانپزشکی عمومی، معمولا شش سال است. در ادامه این دوره، برخی از دندانپزشکان ممکن است در دوره های تخصصی که به طور میانگین سه سال طول می کشد، شرکت کرده و متخصص شوند.
در این مقاله، قصد داریم تا به طور خلاصه به معرفی تخصص های دندانپزشکی بپردازیم.
تخصص های دندانپزشکی
ده تخصص دندانپزشکی که به رسمیت شناخته شده اند، به اختصار عبارتند از:
- متخصص ارتودنسی (ارتودنتیست )
- متخصص درمان ریشه (اندودانتیست)
- متخصص بیماری های دهان و تشخیص
- متخصص پروتزهای دندانی و ایمپلنت ( پروستودانتیست )
- متخصص دندانپزشکی کودکان
- متخصص رادیولوژی دهان فک و صورت
- متخصص جراحی صورت و دهان و فک
- متخصص جراحی لثه و ایمپلنت (پریودانتیست)
- متخصص دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی
- متخصص آسیب شناسی دهان ، فک و صورت (پاتولوژیست دهان ودندان)
- ارتودنتیست یا متخصص ارتودنسی
ارتودنسی یکی از مهمترین رشته های تخصصی در دندانپزشکی به شمار می آید .متخصصان این رشته به درمان ناهنجاری‌های دندانی و فک و صورت می‌پردازند.
متخصص اورتودنسی، به نوعی اورتوپد در ناحیه استخوان‌های فک و صورت بوده و درمان‌های ارتودنسی حتی می‌تواند روی رشد فک وصورت تأثیر داشته باشد.
ارتودنسی ثابت که پس از پایان سن رشد انجام می‌شود، تنها در حیطه توانایی این متخصصان می‌باشد.
البته شما می‌توانید وقتی کودک شما شش ساله شد و پا به مدرسه گذاشت او را برای چکاپ اولیه پیش این متخصص ببرید. او به شما خواهد گفت که آیا فرزند شما در آینده نیاز به ارتودنسی کردن دندان‌هایش دارد یا نه.
همچنین اگر شما بالای ۲۰ سال سن دارید و از نامرتبی دندان‌هایتان گله دارید، می‌توانید با کمک این متخصص و بستن سیم و براکت روی دندان‌هایتان آنها را ردیف و مرتب کنید.
متخصصان این رشته در ردیف کردن دندانها قبل و بعد از جراحی‌های فک و صورت هم تبحر دارند.
متخصص ارتودنسی با بکارگیری طیف وسیعی از وسایل و ابزارها و در دوره زمانی معین، مشکل نامرتبی دندان ها را برطرف کرده و آنها را ردیف می کند.
درمان های ارتودنسی به دو دسته درمان با دستگاه های ثابت و درمان با دستگاه های متحرک تقسیم می شوند .
این رشته تخصصی دندانپزشکی در اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا بیش از صد سال سابقه دارد.
این تخصص در ایران و بسیاری از کشورهای توسعه یافته، محبوبترین تخصص دندانپزشکی است و برای راه یافتن به آن باید در رقابت تنگاتنگ با بهترین دانش آموختگان دندانپزشکی به موفقیت رسید.
- متخصص درمان ریشه (اندودنتیست)
این دندانپزشکان به طور تخصصی با ریشه دندان سروکار دارد.
وظیفه متخصصان این رشته درمان‌های پیچیده ریشه و یا جراحی‌ها‌یی است که معمولا از عهده توانایی‌های دندانپزشکان عمومی خارج است.
معمولا دندانپزشکان عمومی، عصب‌کشی بیشتر دندانها را انجام می‌دهند ولی اگر دندان‌های شما کانال‌های مسدودی داشته باشند و یا به شدت انحنا داشته باشند و یا احیانا دندانتان سوراخ شده باشد، متخصصان درمان ریشه می‌توانند دندان شما را به بهترین صورت ممکن درمان کنند.
همچنین گاهی نیاز به قطع ریشه دندان شما و یا عصب‌کشی آن از ته ریشه دندان و درون لثه است که در این صورت، این متخصصان به شما بهترین کمک را می‌کنند.
یکی از مواردی که همواره بیماران از آن گلایه و شکایت دارند، خوب انجام نشدن کشیدن ریشه دندان و عصب کشی است.
می توان گفت بیشتر کار هایی که به ریشه دندان باز می گردد نسبتا سخت و دشوار هستند و نیازمند علم و مهارت خاصی می باشد که هر دندان پزشکی از عهده آن بر نمی آید. به همین جهت برای درمان اینگونه مشکلات باید به اندودنتیست ها مراجعه کنید .
همچنین درمان مجدد دندان هایی که قبلا عصب کشی ناموفقی داشته اند، جراحی ریشه دندان ها، عصب کشی دندان های بیماران خاص و حساس، درد های پیچیده در ناحیه فک و صورت که احتمال می رود منشاء دندانی داشته باشد نیز از جمله وظایف متخصص درمان ریشه می باشد .
دوره تخصص در این رشته سه سال است .
- متخصص تشخیص بیماری های دهان و دندان
زخم‌های دهانی، ضایعات دهانی و تغییر رنگ بافت‌های نرم سخت دهان توسط این متخصصین مورد بررسی قرار می‌گیرد.
از آن‌جا که بسیاری از علائم بیماریهای سایر نقاط بدن ممکن است به صورت اولیه در دهان ظاهر شوند، این متخصصین حتی می‌توانند با تشخیص اولیه برخی از بیماری‌ها با معاینه دهان شما، به حفظ سلامت شما کمک کنند.
رزیدنتی این رشته ۳ سال است .
برخی از بیمارهای مربوط به حفره دهان و علائم بیماری های عمومی که در ناحیه دهان بروز می کنند، عبارتند از :سرطان دهان، آفت کوچک، بوی بد دهان، تغییرات دهانی ناشی از افزایش سن، گاز گرفتگی گونه و زخم های دهانی، دندان قروچه و تغییر رنگ بافت های دهان.
- متخصص دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی
ترمیم یا همان پر کردن تاج دندان حیطه اصلی فعالیت متخصص ترمیمی است. از طرف دیگر درمان‌های زیبایی دندانپزشکی و آنچه در تبلیغات به غلط یا درست طرح لبخند نامیده می‌شود، در حیطه فعالیت این متخصصین است.
بلیچینگ یا سفید کردن دندانها، لامینیت و ترمیم تاج دندان با مواد همرنگ دندان و روکش های چینی، نمونه‌ای از درمان‌های زیبایی می‌باشد که توسط متخصصان این رشته انجام می‌پذیرد.
فراموش نکنید این رشته این روزها طرفداران زیادی دارد و اگر شما بخواهید لبخندی زیباتر داشته باشید، می‌توانید با کمک این دندانپزشکان زودتر به هدفتان برسید.
رزیدنتی این رشته نیز سه ساله است .
- متخصص دندانپزشکی کودکان
انجام کارهای دندانپزشکی برای کودکان و نشاندن آنها روی یونیت دندانپزشکی کار راحتی نیست.
متخصص دندانپزشکی اطفال فردی است که برای انجام این کار دشوار آموزش‌های کافی دیده‌است.
مراقبت های ویژه از دوران نوزادی تا کودکی و حتی بلوغ، عادات مکیدن انگشت و پستانک، ترمیم دندان های شیری، روکش دندان شیری، استفاده از فضا نگهدار در مواقعی که دندان شیری زودتر از موعد از دهان کودک خارج شده باشد و همچنین استفاده از مواد مسدود کننده شیارهای دندان به منظور مقاوم سازی دندان آسیای کودک در حیطه مسئولیت های متخصصین دندانپزشکی اطفال می باشد.
درمان دندانپزشکی دندان‌های شیری باعث می‌شود که دندان‌های دائمی از سلامت بیشتری در حین و بعد از رویش برخوردار شوند.
انجام درمان‌های اورتودنسی برای اطفال هم در حیطه تخصص متخصصین اطفال می‌باشد.
فارغ التحصیلان این رشته در مورد درمان دندانپزشکی کودکان در اتاق عمل تحت بی هوشی هم آموزش های کافی دیده اند.
دوره تخصص این رشته ۳ سال می باشد .
- متخصص بیماری های لثه (پریودنتیست)
تشخیص و درمان بیماری های مربوط به لثه در اثر بالا رفتن سن و یا در اثر بیماری هایی مانند دیابت، جراحی افزایش طول تاج دندان، جراحی و پیوند لثه، در حیطه درمان یک پریودنتیست می باشد .
پیشرفت این بیماری‌ها باعث از دست رفتن دندانها می‌شود. به‌علاوه نشان داده شده است که بیماریهای لثه با سلامت بدن به خصوص در بیماران دیابتی و زنان باردار ارتباط دارند.
عدم تشخیص و درمان به موقع این بیماری ها ممکن است باعث از بین رفتن دندان ها شود .
پریودنتیست‌ها غیر از درمان‌های لثه که قسمت بیشتر آن شامل جراحی لثه می‌شود، در مورد جراحی کاشت ایمپلنت هم دوره‌های تخصصی دیده‌اند و ازجمله بهترین و ماهرترین گروه دندانپزشکانی هستند که قادر به انجام جراحی‌های پیچیده ایمپلنت می‌باشند.
یعنی اگر شما بخواهید «ایمپلنت» بگذارید و یا لثه‌هایتان را که در اثر پیری و یا بیماری تحلیل رفته‌اند جراحی کنید، باید پیش این دسته از متخصصان بروید.
- متخصص رادیولوژی دهان، فک و صورت
هنگامی که شما برای مشکل ناحیه فک، دهان و دندان تان به یک کلینیک دندانپزشکی مراجعه می کنید، برای شروع درمان و قبل از هر اقدامی، ابتدا دندانپزشک نیاز به عکس های رادیوگرافی دارد.
وظیفه متخصص رادیولوژی دهان، تهیه و تفسیر تصاویر رادیوگرافی از ناحیه دندانها ، فک و صورت است.
معمولا این متخصصین در کلینیکهای تخصصی رادیولوژی دندانپزشکی مستقر هستند و بر تهیه عکس های رادیوگرافیک نظارت کرده و در صورت وجود شواهدی از بیماری در نواحی فک و صورت، آنرا به دندانپزشک معالج یادآوری می کنند.
دوره تخصصی این رشته، ۳ سال است .
- متخصص جراحی صورت، فک و دهان
جراحی‌های ساده تا پیشرفته ناحیه فک و صورت توسط جراحان فک و صورت انجام می‌شود.
از جراحی خارج کردن دندان عقل نهفته گرفته تا جراحی‌های زیبایی فک، بینی، چانه و صورت به‌علاوه جراحی‌های خارج کردن کیست‌ها، تومورها، قرارگیری ایمپلنت و غیره توسط جراحان فک و صورت قابل انجام است.
- متخصص آسیب شناسی دهان، فک و صورت (پاتولوژیست)
کار این متخصصین تا حدی مشابه آسیب شناسان رشته پزشکی است ولی منحصر به محدوده سر و گردن است.
بافت ها و نمونه هایی که از ناحیه فک و صورت بیماران توسط جراحان و سایر دندانپزشکان تهیه می گردد، توسط این متخصصین ارزیابی شده و نوع بیماری یا ضایعه بر اساس این ارزیابی تشخیص داده می شود.
معمولا محل کار این افراد، آزمایشگاههای تخصصی است و در ارتباط مستقیم با بیمار نیستند.
توانایی متخصصان این رشته، بررسی‌های میکروسکوپیک نمونه‌های برداشته شده از ضایعات دهان، فک و صورت از لحاظ تشخیص انواع بدخیمی، سرطان و سایر ناهنجاری‌های بافتی می‌باشد.
اگر شما خدای ناکرده تومور و یا کیستی در فک و صورت و یا اطراف دندان‌هایتان داشته باشید، متخصص جراحی فک و صورت پس از برداشتن و خارج کردن آن، نمونه‌ای از این بافت‌ها را برای این متخصصان می‌فرستد تا با بررسی آزمایشگاهی، از سرطانی نبودن آن مطمئن شوند.
سپس متخصصین آسیب شناسی پس از بررسی های لازم، گزارش پاتولوژی را برای همکاران جراح و دندانپزشک خود می فرستند .
در برخی موارد ممکن است نیاز باشد خارج کردن بافت‌ها حین جراحی با نظارت یا توسط خود این متخصصین صورت بگیرد.
پاتولوژیست ها متخصصینی هستند که ارتباط مستقیمی با بیماران ندارند و تنها نمونه های ارسالی از طرف دندانپزشکان را مورد بررسی قرار می دهند .
دوره تخصص در این رشته نیز سه سال است .
- متخصص پروتزهای دندانی و ایمپلنت (پروستودانتیست)
درمان‌های مربوط به پروتز، دامنه وسیعی از روکش‌های جایگزین فضاهای خالی یا روکش‌های تک دندانها، روکش‌های زیبایی، دست دندان کامل متحرک یا سایر انواع دندان مصنوعی را در برمی‌گیرد.
طرح درمان ایمپلنت‌های دندانی و انجام درمان‌های ایمپلنت‌های درمانی هم در محدوده فعالیت این متخصصین قرار می‌گیرد.
به‌علاوه پروتزهای ناحیه دهان و صورت مانند پروتز کام و … می‌تواند توسط متخصصین پروتز طراحی و ساخته شود.
پروتزها ی دندانی همواره جایگزین مناسبی برای دندان از دست رفته می باشند .
همچنین این پروتزها می توانند جایگزین قسمتی از فک که در اثر تصادف یا سرطان از بین رفته اند باشند .
این دوره تخصصی چهار ساله بوده و یک پروتزیست دندان، با مهارت کافی که دردوره رزیدنتی خود کسب کرده است، می تواند درمان های زیر را به طور تخصصی ارائه دهد :
- پروتزهای ثابت مانند روکش های تمام سرامیک ( زیر کونیا) ، روکش های فلز سرامیک روکش های تمام فلزی ( طلا و یا آلیاژها)
- انواع درمان های ایمپلنت مانند ایمپلنت تک دندان و درمان های ایمپلنت پیچیده
- درمان تخریب های شدید دندان و سایش شدید دندان ها (دندان قروچه)
- پروتزهای متحرک مانند دست دندان و پلاک های اکریلی و پارسیل کروم کبالت
- پروتزهای پیچیده فک و صورت مانند پروتزهای صورت ، چشم ، گوش ، بینی
تفاوت «فلوشیب» و «تخصص» در چیست؟
فلوشیب دوره آموزشی کوتاه مدت و محدودی است که در زمینه تخصصی خاصی برگزار می شود .
متخصصین دندانپزشکی ، حتی پس از اتمام دوره تخصص نیز می تواند در دوره ی فلوشیپ تخصصی شرکت نمایند . این دوره مانند تخصص دندانپزشکی آزمون ورودی ندارد اما دانشجویان بر طبق معیارهای دیگری پذیرفته می شوند و ملزم به گذراندن دوره های ۱۲ تا ۱۸ ماهه هستند.
اما دوره های تخصصی از طریق آزمون ورودی که مانند کنکور سراسری است برگزار می شود و مدت آن در اغلب رشته های دندانپزشکی دوره سه ساله (در بعضی از رشته ها مثل جراحی فک وصورت بیشتر از سه سال) می باشد .
ناگفته نماند که در رشته دندانپزشکی برخلاف رشته های دیگر پزشکی دوره فوق تخصص نداریم .
بورد تخصص به چه معنا است؟
دانشنامه «بورد تخصصی» در رشته های دندانپزشکی، معادل فوق تخصص می باشد .
دندانپزشکان متخصص پس از گذراندن دوره ی سه یا چهار ساله ی تخصص در بهترین تخصص های دندانپزشکی ، در یک آزمون جامع شرکت می کنند و پس از قبولی در آن ، مدرکی به عنوان دانشنامه ی بورد تخصصی به دندانپزشک اعطا می شود که رتبه ی علمی آن معادل همان فوق تخصص دندانپزشکی است .
